چرا قرآن درباره آسمان، زمین و کوه  ها می فرماید که تعقل کردند؟ آیا مگر مخلوقات دیگر جز انسان دارای تعقل هستند؟!

پاسخ اجمالی

از نظر قرآن کریم و بر اساس مبانی فلسفه و عرفان، تمام موجودات – چه انسان و چه غیر انسان – دارای شعور و ادراک هستند که البته با توجه به استعدادها و قابلیت هایی که از طرف خدا به آنها داده شده، این شعور و ادراک دارای درجات متفاوتی می باشد.
در همین راستا، آیات متعددی از قرآن بیان می دارند که تمام موجودات تسبیح گوی خداوند هستند؛ مانند: «آسمان هاى هفت گانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او می گویند و هیچ موجودى نیست که تسبیح و حمد او نگوید، ولى شما تسبیح آنها را نمی فهمید، او بردبار و آمرزنده است».[۱]
در این آیه هر چند به صورت مستقیم به شعور و ادراک موجودات اشاره نشده است، اما روشن است که تسبیح و تحمید فرع بر شعور و ادراک است.[۲]
آیه ای دیگر بیان می کند آسمان و زمین از تحمل بار امانت الهی شانه خالی کردند: «ما به آسمان ها و زمین و کوه ‏ها امانت را عرضه کردیم. همه از تحمل آن بازماندند و سخت بیمناک شدند، ولى انسان آن را برداشت. براستى که انسان بسیار ستم کار و نادان بود».[۳]
از این آیه نیز می توان شعور آسمان و زمین را به عنوان موجوداتی مادی استنباط کرد؛ زیرا شانه خالی کردن از تحمل بار امانت و نپذیرفتن آن، بدون ادراک و شعور نسبت به امانت مورد نظر، معنایی نخواهد داشت.
آیه  دیگری هم داریم که امکان خشوع و خضوع کوه  ها را مطرح می کند: «اگر این قرآن را بر کوهى نازل می کردیم، می دیدى که در برابر آن خاشع می شود و از خوف خدا می شکافد! اینها مثال هایى است که براى مردم می زنیم، شاید در آن بیندیشید».[۴]
عارفان و اهل معرفت نیز معتقدند که همه موجودات شعور دارند؛ آنان بر این باورند که عشق، حیات و شعور در تمام موجودات سریان دارد.[۵]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. اسراء، ۴۴٫

[۲]. ر. ک: ۷۵۸۵، ۹۸۲۱ و ۲۰۱۴۴

[۳]. احزاب، ۷۲٫

[۴]. حشر، ۲۱

[۵]. صدر المتألهین، المبدأ و المعاد، ص ‏۲۱۳۷، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۴ش؛ صدر المتألهین، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، ج ۷، ص ۱۵۳، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، ۱۹۸۱م، جمعى از نویسندگان، دومین یادنامه علامه طباطبائى، ص۳۰، تهران، مؤسسه مطالعاتى و تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.