لطفاً مفهوم خصومت در عالم بالا در آیه ۶۹ سوره «ص» را توضیح فرمائید.

پاسخ اجمالی

خدای متعال به پیامبر اسلام(ص) می فرماید به کفار و مشرکانی که با دعوت الهی به مخالفت برخاسته، و از سر لجاجت و عناد، رسالت و سخنانت را انکار کرده و می گویند این چیزهایی است که از خودت می گویی، بگو: «من تنها یک هشدار ‏دهنده ‏ام و هیچ معبودى جز خداوند یگانه قهّار نیست! پروردگار آسمان ها و زمین و آنچه میان آن دو است، پروردگار عزیز و غفّار؛ بگو: این خبرى بزرگ است، که شما از آن روى ‏گردانید».[۱] در ادامه می فرماید: «من از ملأ اعلى هنگامى که با هم گفت وگو می کردند خبر ندارم: «ما کانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلى‏ إِذْ یَخْتَصِمُونَ».[۲] «تنها چیزى که به من وحى می شود این است که من هشدار دهنده ای آشکار هستم».[۳]
به عبارت دیگر، یعنی من تنها آن بخش از گفت وگوى فرشتگان را می دانم که از طریق وحى بدان آگاه شده ام.
حال در این که منظور از «ملأ اعلى» چیست؟ و مخاصمه و گفت وگو در آن جا بر سر چه موضوعی بوده که پیامبر(ص) از آن اظهار بی اطلاعی می کند، ابتدا باید گفت که صریح آیه آن است که خود پیامبر(ص) نیز از تمام گفت وگوهایی که رخ داده آگاه نبود، اما برخی از مفسران احتمالاتی را مطرح ساخته اند. به عنوان نمونه، گروهی معتقدند که شاید منظور از گفت وگو در ملأ اعلی، گفت وگوی فرشتگان باشد، هنگامی که خداوند به آنان فرمود: «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً»؛[۴] من می خواهم در روی زمین جانشینی قرار دهم؛ یعنى چون خداوند به ایشان گفت که قرار است در روى زمین جانشین قرار دهم، فرشتگان گفت وگو کرده و گفتند: «أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ»؟!؛ [۵] آیا در زمین کسى را قرار می دهى که فساد کرده و خون ریزى کند؟![۶]
به این گفت وگوها «مخاصمه» اطلاق شده است که البته این یک اطلاق مجازى است؛ چرا که فرشتگان با خداوند جدل و مخاصمه ای نداشتند؛[۷] به دلیل آن که آنها از پروردگارشان که حاکم بر آنها است می ترسند و مأموریتشان را انجام می دهند.[۸] آنها در اطاعت فرمان خدا سرپیچى نمی کنند و آنچه را دستور داده شده است، انجام می دهند.[۹]
برخی این امکان را نیز دور از نظر نداشته اند که شاید مراد از آیه، گفت وگوی فرشتگان با ابلیس در مورد نپذیرفتن سجده بر آدم(ع) باشد، هنگامی که او ادعای برتری نمود و با امر پروردگار مخالفت کرد؛[۱۰] لذا فرشتگان با وی به جدل و مخاصمه پرداختند که چرا از این فرمان الهی سرپیچی نمودی؟!    
این احتمال نیز وجود دارد که ملأ اعلى مفهوم وسیعى داشته باشد که حتى شیطان را شامل ‏شود؛ چه این که آن روز شیطان در زمره فرشتگان بود و به مخاصمه با خدا برخاست و زبان به اعتراض گشود، و به همین دلیل براى همیشه مطرود درگاه حق شد.[۱۱]
همچنین از «ابن عباس» نقل است که مصداقی را برای این آیه بیان کرده و می گوید: رسول خدا(ص) به من فرمود: آیا می ‏دانى مخاصمه و گفت وگوى فرشتگان چه بوده است؟ گفتم نمی ‏دانم. فرمود: آنها در مورد کفارات(کارهایى که گناهان را جبران می کند) و درجات(آنچه بر درجات انسان می افزاید)، به گفت وگو پرداختند. اما کفارات عبارت است از وضوى پر آب در سرماى زمستان گرفتن، و به سوى نماز جماعت گام برداشتن، و انتظار کشیدن برای نماز بعد از نماز دیگر! و درجات عبارت است از بسیار سلام کردن، اطعام نمودن، و نماز شب، هنگامى که مردم در خواب آرمیده اند.[۱۲]

 

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. صاد، ۶۵- ۶۸٫

[۲]. همان، ۶۹٫

[۳]. همان، ۷۰٫

[۴]. بقره، ۳۰٫

[۵]. همان.

[۶]. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏۸، ص ۵۷، بیروت، دارالفکر، بی تا.

[۷]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۹، ص ۳۳۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۸]. نحل، ۵۰٫

[۹]. تحریم، ۶٫

[۱۰]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج ‏۷، ص ۷۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.

[۱۱]. تفسیر نمونه، ج ‏۱۹، ص ۳۳۲٫

[۱۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۸، ص ۷۵۶، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.