قرآن درباره این که «آیا الله می  توانست یک فرزند داشته باشد؟» در سوره ۳۹ آیه ۴ تأیید می کند، اما در سوره ۶ آیه ۱۰۱ احتمال فرزند داشتن را رد می  کند، این تعارض و تنافی چگونه پاسخ داده می  شود؟

پاسخ اجمالی

داشتن فرزند برای خدا، به دو گونه تصور می شود؛ اول این که او فرزند واقعی داشته باشد و خدا حقیقتاً پدر او باشد. دوم این که خدا کسی را به عنوان فرزند خود انتخاب کرده باشد که در اصطلاح به آن «بنوّت» گفته می شود. آیات مختلف قرآن هر دو صورت را رد می کند و خدا را منزّه از این می داند که فرزندی داشته باشد یا کسی را به فرزندخواندگی خود قبول کند.
برخی از کافران چنین گفته اند که خدا فرزند حقیقی دارد و قرآن کریم سخن آنها را با عبارت «وَلَدَ اللّهُ» بیان می کند و بی درنگ آن را باطل می خواند و می فرماید که آنها دروغ می گویند.[۱] در جایی دیگر آن را غیر ممکن دانسته و می فرماید: «نه کسى را زاده و نه از کسى زاده شده است»،[۲] علت محال بودن متولد شدن فرزند از خدا، این است که لازمه این امر، تجزیه پذیری و تقسیم پذیری خدا است که منجر به مرکب بودن خدا می شود، در حالی خدا مرکب نیست؛[۳] به علاوه؛ «ترکیب»، با صمدیت و بی نیازی ذات اقدس الهی سازگاری ندارد.[۴] همچنین در سوره انعام با اشاره به این که خدا همسری را برای خود برنگزیده است، می فرماید: «پدیدآورنده بی  سابقه و بی  الگوى آسمان  ها و زمین است، چگونه و از کجا او را فرزندى باشد، در حالى که او را همسرى نبوده! و همه چیز را او آفریده و او به همه چیز دانا است»،[۵] و فرزند، مخلوق پدرش نیست، بلکه جزئی از اجزای او است؛ به همین دلیل محال است که مخلوقی از مخلوقات، فرزند او باشد.[۶]
گروهی دیگر از کافران نیز معتقدند؛ خدا کسی را به عنوان فرزند خود انتخاب کرده و او را به فرزندی قبول کرده است! قرآن این ادعا را نیز رد کرده و شأن خدای تعالی را منزّه از این امر دانسته و علتش را بی نیازی خدا از هر چیز می داند: «(مشرکان) گفتند: خداوند فرزندى براى خود انتخاب کرده است! (خدا از هر عیب و نقص و احتیاجى) منزّه است! او بی نیاز است! از آن اوست آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است! شما هیچ گونه دلیلى بر این ادعا ندارید! آیا به خدا نسبتى می دهید که نمی دانید؟»،[۷] این در حالی است که گرفتن فرزند، یا به جهت نیازهای جسمی و مادی است که فرزند را برای رفع این نیازها برمی گزیند و یا به سبب رفع نیازهای معنوی و انس گرفتن با او است که خدا از همه این نیازها مبرا است. لذا خدا در جای دیگری از قرآن با تکیه به دو صفت مهم الهی؛ یعنی «واحدیت» و «قهاریت»، خود را از محتاج بودن به گرفتن فرزند مبرّا دانسته است: «اگر (به فرض محال) خدا می خواست فرزندى انتخاب کند، از میان مخلوقاتش آنچه را می خواست برمی گزید، منزّه است (از این که فرزندى داشته باشد)! او خداوند یکتاى پیروز است».[۸] هر چند در ابتدای این آیه، عنوان می کند: «لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لاَصْطَفى‏ مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاء»، ولی با استفاده از کلمه «لَو» به ممتنع بودن این کار اشاره می فرماید که یک فرض محال است و با عبارت «هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ» بر محال بودن این شرط تأکید می کند. او در ذات و صفات ذاتی و شئونی که از لوازم ذاتی او هستند، واحد است و هیچ موجودی در آنها با خدا شریک نیست و او خدای قهاری است که همه موجودات مقهور او هستند و هیچ کس در مقابل او وجود مستقل ندارد و همه محتاج او و در مقابلش ذلیل و خوار هستند.
نتیجه این که؛ آیات مورد بحث؛ نه تنها دلالتی بر امکان فرزند داشتن خدا ندارند، بلکه آن را به شدت نفی می کند و ذات اقدس الهی را از آن مبرّا و منزّه و بی نیاز می داند.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. صافات، ۱۵۲: «وَلَدَ اللَّهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ».

[۲]. اخلاص، ۳: «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَد».

[۳]. ر.ک: «فرض ممکن الوجود در کنار واجب الوجود»، سؤال ۸۰؛ «معنای ابسط موجودات در فلسفه»، سؤال ۳۲۱۴۵.

[۴]. ر.ک: طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲۰، ص ۳۸۹، دفتر انتشارات اسلامى‏، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۵]. انعام، ۱۰۱: «بَدیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَنَّى یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ صاحِبَهٌ وَ خَلَقَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیمٌ».

[۶]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۲۹۱.

[۷]. «قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِیُّ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ إِنْ عِنْدَکُمْ مِنْ سُلْطانٍ بِهذا أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون»؛ یونس، ۶۸.

[۸]. زمر، ۴: «لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لاَصْطَفى‏ مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّار».