امام موسی بن جعفر (ع) هفتمین امام شیعیان در سال ۱۲۸هجری در منطقه ابواء – منطقه ای بین مکه و مدینه – به دنیا آمد در ماه و روز ولادت ایشان تاریخ دقیقی ثبت نشده و تنها به سال ولادت ایشان اکتفا شده است . شهادت ایشان درغالب کتب معتبردر رجب سال ۱۸۳هجری در بغداد در زندان هارون می باشد در روز شهادت هم مشهور بیست و پنجم رجب را نقل کرده اند هر چند پنجم، ششم و چهاردهم رجب هم از جلمه نقل هایی است که بعضی کتب دیگر ذکر نموده اند . مدت عمر ایشان ۵۵سال می باشد.
از جمله نکاتی که درباره امام کاظم مطرح است تعدد فرزندان ایشان است به طوری که منابع تعداد آنها را تا ۶۰ فرزند نام می برند سوالی که مطرح می شود این است که آیا با توجه به زندانی بودن امام در زندان های مختلف عباسی نسبت این تعداد فرزند به امام کاظم(ع) صحیح می باشد یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که بعد از تتبع و بررسی در کتب معتبره شیعه به این نتیجه می رسیم که واقعا امام کاظم دارای فرزندان زیادی بوده اند که کمترین تعدادی که نقل شده ۳۰ فرزند می باشد که ما در اینجا ابتدا نقل بزرگان شیعه را از کتب معتبره بیان خواهیم کرد و سپس توضیح بسیار مختصری درباره هر یک از آن ها خواهیم داد.
اما نکته ای که قبل از نقل قول ها باید گفته شود این است که از لحاظ تاریخی نسبت ۱۴سال زندانی شدن و یا بیشتر از آن، به امام کاظم(ع) نسبت اغراق آمیز و غلطی می باشد می باشد بله اینکه امام کاظم(ع) چندین بار توسط خلفای ملعون عباسی به زندان انداخته شد صحیح است اما مدت هر بار زندانی شدن، طولانی نبوده است بلکه هر بار ایشان را آزاد کرده و بار دیگر به بهانه ای ایشان را زندانی می کردند. طولانی ترین زندانی که در این بین بوده مربوط به آخرین زندان ایشان می باشد که از سال ۱۷۹ تا سال ۱۸۳ به مدت چهار سال در زندان هارون الرشید می باشد که نهایتا امام به دست سندی بن شاهک به دستور هارون در همین زندان به شهادت می رسند. لذا نمی توان گفت که امام مثلا ۱۴سال پشت سر هم و بدون هیچ آزادی در زندان بوده است بلکه باید گفت بر فرض که مدت زندانی شدن امام طولانی بوده است به هیچ عنوان نمی شود ادعا کرد که همه این مدت پشت سر هم بوده است لذا زندانی بودن امام و او طولانی منافاتی با تعدد اولاد ایشان ندارد

اقوال علما درباره فرزندان ایشان:
۱ – ابن شهر آشوب در مناقب آل ابی طالب: اولاد حضرت موسى بن جعفر فقط سى نفر بودند بعضى سى و هفت نفر گفته‏اند، پسرانش هجده نفر به نام هاى على بن موسى الرضا امام هشتم، ابراهیم، عباس، قاسم، عبد اللَّه، اسحاق، عبید اللَّه، زید، حسن و فضل که از چند کنیز بودند اسماعیل، جعفر، هارون حسن از یک کنیز احمد، محمّد و حمزه از کنیزى دیگر یحیى و عقیل و عبد الرحمن.کسانى که از خود نسلى باقى گذاردند سیزده نفرند که عبارتند از: حضرت رضا و ابراهیم و عباس، اسماعیل، محمّد، عبد اللَّه، حسن، جعفر، اسحاق، حمزه. دخترانش نوزده نفرند بنامهاى خدیجه، ام فروه، ام ابیها، علیه و فاطمه کبرى فاطمه صغرى بریهه، کلثم، ام کلثوم، زینب، ام القاسم، حکیمه، رقیه صغرى و ام وحیه و ام سلمه و ام جعفر و لبانه، اسماء، امامه و میمونه از چند کنیز.

۲ – شیخ مفید در الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد: حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام داراى سى و هشت فرزند پسر و دختر بود از آن جمله حضرت على بن موسى الرضا است و ابراهیم و عباس و قاسم که فرزندان چند کنیز بودند و اسماعیل و جعفر و هارون و حسن فرزند کنیزى دیگر و احمد و محمّد و حمزه نیز فرزند کنیزى و عبد اللَّه و اسحاق و عبید اللَّه و زید و حسین و فضل و سلیمان فرزند چند کنیز دیگر.فاطمه کبرى‏ و فاطمه صغرى و رقیه و حکیمه و ام ابیها و رقیه صغرى کلثم و ام جعفر و لبانه و زینب و خدیجه و علیه و آمنه و حسنه و بریهه و عائشه و ام سلمه و میمونه و ام کلثوم دختران امام علیه السّلام هستند.

۳ – اربلی در کشف الغمه به نقل از جنابذی فرزندان ایشان را ۳۸نفر ذکر می کند با این تفاوت که تعداد پسرها ۲۰نفر و دختر ها ۱۸نفر می باشند

۴ – مرحوم طبرسی در اعلام الوری تعداد آن ها را ۳۷ نفر می داند که ۱۸پسر و ۱۹دختر را نام می برد

۵ – ابن جوزی در تذکره الخواص می نویسد: سیره‏نویسان مى‏گویند: وى بیست پسر و بیست دختر داشت‏ امام على بن موسى، زید، ابراهیم، عقیل، هارون، حسن، عبد اللّه، عبید اللّه، اسماعیل، عمر، احمد، جعفر، یحیى، اسحاق، عبّاس، حمزه، عبد الرّحمن، قاسم، جعفر اصغر، و به قولى محمد، خدیجه، ام فروه، اسماء، علیّه، فاطمه کبرى، صغرى، فاطمه وسطى و فاطمه دیگرى- بنا بر این فاطمه‏ها چهار تن بودند-، ام کلثوم، آمنه، زینب، ام عبد اللّه، زینب صغرا، ام قاسم، حکیمه، اسماء صغرا، محموده، امامه، میمونه که از مادران مختلف بودند.

۶ – یعقوبی مورخ شیعی ۴۱فرزند برای امام نام می برد که ۱۸پسر و ۲۳ دختر را ذکر می کند: موسى بن جعفر را هجده پسر و بیست و سه دختر بود، پسران عبارت بودند از: علىٌ الرضا، ابراهیم، عباس، قاسم، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، احمد، محمد، عبید الله، حمزه، زید، عبد الله، اسحاق، حسین، فضل و سلیمان. موسى بن‏ جعفر وصیت کرد که دخترانش شوهر نکنند و هیچیک از آنان شوهر نکرد مگر ام سلمه که در مصر بازدواج قاسم بن محمد بن جعفر بن محمد در آمد.

و اقوال دیگری که از ذکر آنها چشم پوشی می کنیم. ملاحظه می کنید که کمترین آنها ۳۰ نفر و بیشترین آن ها ۴۰ نفر را ذکر کرده اند جالب این که ابن عنبه حسنی در عمده الطالب فرزندان امام را ۶۰ نفر ذکر می کند که ۲۳ پسر و ۳۷ دختر را نام می برد لذا می توان به جرات ادعا کرد که تعداد فرزندان امام کاظم(ع) زیاد بوده اند هر چند دقیقا تعداد آن ها را ندانیم ضمن این که در کتب رجالی معروف شیعه در مورد هر یک از اینان کلامی آمده است و حتی اکثر اولاد ذکور امام دارای فرزند و نسب بوده اند که رجالیون آن ها را نیز در کتب خود ذکر کرده اند.

توضیحی کوتاه درباره پسران ایشان:

۱ – امام رضا(ع): امام هشتم شیعیان و جانشین امام کاظم(ع) که نیاز به معرفی ندارد نام ایشان علی و در سال ۱۴۸ متولد و در صفر سال ۲۰۲ یا ۲۰۳ به دست مامون به شهادت رسید قبر ایشان در طوس ـ مشهد الرضا ـ می باشد

۲ – محمد بن موسی بن جعفر: شیخ مفید می نویسد: از فرزندان آن حضرت محمد بن موسى است که از اهل فضل و صلاح بوده و… رقیه دختر حضرت کاظم علیه السّلام برایم نقل کرد که محمد بن موسى پیوسته با وضوء و همیشه سرگرم نماز بود، و شبها چنان بود که وضوء میساخت و نماز میخواند و صداى ریختن آب وضویش شنیده میشد که وضوء میگرفت و پاسى از شب نماز میخواند، آنگاه ساعتى صداى وضوء و نماز او آرام میشد و لختى میخوابید دوباره برمیخاست و صداى ریختن آب وضویش شنیده میشد و پس از آن پاسى نماز میخواند و همچنان باین ترتیب اندکى میخوابید و برمیخاست بوضوء و نماز تا صبح میشد، و هرگز من او را ندیدم جز اینکه بیاد گفتار خداى تعالى مى‏افتادم که در باره پرهیزکاران و متقین فرماید: «چنان بودند که اندکى از شب را میخوابیدند» (سوره ذاریات آیه ۱۷).

۳ – قاسم بن موسی بن جعفر: کلینی، صدوق و شیخ طوسی به سند صحیح در کتب اربعه شیعه روایت صحیحی را نقل می کنند که امام وصیت کرد بعد از وفات علی و ابراهیم او متولی صدقات امام باشد

۴ – عبد الله بن موسی بن جعفر: شیخ صدوق روایتی دارد که نشان می دهد ایشان ضمن احترام به ائمه گاهی فتوای از غیر علم می دادکه روایت این است: ابراهیم بن هاشم می گوید: وقتی امام رضا از دنیا رفت ما به سفر حج رفتیم و خدمت امام جواد رسیدیم که از هر شهری عده ای از شیعیان هم آن جا بودند تا امام جواد را ببینند در این هنگام عبد الله عموی امام در حالی سن زیادی هم داشت… وارد شد و پیشانی امام را بوسید و امام روی صندلی نشست تا دیگران اورا ببینند…
که در ادامه روایت می گوید امام از او یک مسئله شرعی پرسید و او به اشتباه پاسخ و سپس امام جواب صحیح را داد بعد حضار در جلسه از امام خواستند تا پاسخ سوالات آن ها را بدهد و امام جواب همه سوالات ان ها را داد

۵ – زید بن موسی بن جعفر: شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا روایاتی را در مورد زید می آورد که یکی از این ها این روایت است: هنگامى که زید بن موسى برادر حضرت رضا علیه السّلام- که بسال ۱۹۹ در بصره شورش کرده بود و خانه‏هاى بنى عبّاس را آتش زده و خراب کرده بود و بدین سبب او را زید النار میخواندند- دستگیر شد، نزد مأمونش آوردند، مأمون به او گفت: اى زید در بصره خروج میکنى و بجاى اینکه بخانه‏هاى دشمنانمان (بنى امیه، ثقیف، و غنىّ، و باهله، و آل زیاد) آغاز کنى به خانه‏هاى پسر عموهایت اولاد عبّاس شروع مینمایى و آنها را بآتش میکشى؟! زید که قریحه‏اى شوخ داشت گفت: اشتباه کردم از هر جهت یا امیر المؤمنین، اگر باز گردم این بار به آنها میپردازم، مأمون را خنده گرفت و او را نزد برادرش‏ حضرت رضا علیه السّلام روانه کرده و پیام فرستاد که او را بخاطر شما بخشیدم، و چون او را نزد حضرت آوردند وى او را ملامت کرد و سرزنش نمود و گفت: تو آزادى هر کجا که خواهى برو و سوگند یاد نمود که با او تا زنده است سخن نگوید

۶ – احمد بن موسی بن جعفر: شیخ مفید درباره او می گوید: … کان کریما، جلیلا، ورعا امام کاظم او را بسیار دوست می داشت و همیشه او را مقدم می داشت امام باغ معروف خود به نام یسیره را به او بخشید. احمد بن موسی در طول زندگی خود ۱۰۰۰بنده را آزاد کرد
ظاهرا احمد بن موسی همان شاه چراغ است که در شیراز مدفون می باشد

۷ – اسماعیل بن موسی بن جعفر: ایشان ساکن مصر شده و فرزندان ایشان هم در همان جا متولد شده اند نجاشی ۱۲کتاب از او در باب فقه نقل می کند کشی می گوید امام او را مامور کرد تا بر بدن صفوان بن جمال از اصحاب اجماع شیعه نماز بخواند

۸ – ابراهیم بن موسی بن جعفر: او در قیام ابوالسرایا شرکت داشته و از طرف او فرماندار یمن شده است شیخ مفید در وصف او می نویسد: از فرزندان آن حضرت ابراهیم بن موسى است که مردى شجاع و کریم بود و در زمان مأمون از طرف محمد بن زید بن على بن الحسین علیه السّلام فرماندار یمن شد و محمد بن زید کسى است که در زمان مأمون خروج کرد و ابو السرایا نیز در کوفه با او بیعت کرد و کوفه را فتح کرد و مدتى در آنجا بماند تا آنکه ابو السرایا در جنگ با بنى عباس کشته شد و کار محمد بن زید پراکنده گشت و براى ابراهیم بن موسى از مأمون امان گرفتند و او بآن جناب امان داده (ابراهیم ببغداد آمد و در آنجا بود تا از دنیا رفت).
مرحوم صدوق روایتی در عیون اخبار الرضا دارد که نشان می دهد که او در ابتدا از جمله کسانی بود که قائل به زنده بودن امام کاظم بوده(واقفیه) و سپس برگشته و قائل به امامت امام رضا شده است: بکر بن صالح گوید: «به ابراهیم پسر امام کاظم علیه السّلام گفتم: در باره پدر خود چه مى‏گویى؟ گفت: او زنده است. گفتم: در باره برادرت ابو الحسن (یعنى حضرت رضا)- علیه السّلام- چه مى‏گوئى؟ گفت: مورد اطمینان و راستگو است. گفتم: او معتقد است که پدرت وفات کرده است؟ گفت: او بهتر مى‏داند چه مى‏گوید، من گفته‏ام را تکرار کردم، او هم همین جواب را تکرار کرد. گفتم: آیا پدرت کسى را وصیّ قرار داده است؟ گفت: بله، گفتم: چه کسى را؟ گفت: پنج نفر از ما را و علیّ را بر ما مقدّم فرموده».
۹ – اسحاق بن موسی بن جعفر: شیخ طوسی و جناب برقی در رجال خود ایشان را از اصحاب امام کاظم می دانند و مرحوم کلینی هم در کتاب کافی تعداد محدودی روایت از ایشان دارند
و سایر فرزندان امام کاظم از جمله حسن، حسین، حمزه و… که نام آن ها در کتبی که در بالا ذکر شد آمده و ما به دلیل اختصار از توضیح درباره آنها چشم پوشی می کنیم. از تحقیقات جدیدی که در این زمینه مفصل به توضیح درباره فرزندان امام پرداخته جناب باقر شریف قرشی است که در کتاب حیات الامام موسی بن جعفر(ع) مفصلا اطلاعات خوبی را درباره آن ها جمع آوری کرده است که ما خواننده گان عزیز را به آن کتاب ارجاع می دهیم.

منبع:پرسمان

منابع:
۱- ثقه الاسلام کلینی—– اصول کافی
۲- محمد بن علی بن بابویه (صدوق) —– من لا یحضر – عیون اخبار الرضا – معانی الاخبار
۳- محمد بن الحسن الطوسی ——- تهذیب – الفهرست – الرجال
۴- محمد بن عمر الکشی ——– رجال الکشی
۵- احمد بن علی النجاشی ——- رجال النجاشی
۶- محمد بن نعمان (شیخ مفید) —— الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد
۷- احمد بن ابی یعقوب ——- تاریخ الیعقوبی
۸- علی بن عیسی اربلی —— کشف الغمه فی معرفه الائمه
۹- ابن عبنه حسنی ——- عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب
۱۰- فضل بن حسن طبرسی —— اعلام الوری باعلام الهدی
۱۱- سبط بن جوزی ——- تذکره الخواص