عوامل موثر در سلامتى کودک بسیار است که به عوامل مهم آن اشاره مى گردد.

۱ – تغذیه مادر

مادرى که در انتظار تولد فرزندى سالم، زیبا و باهوش است باید رژیم غذایى مناسب داشته باشد. زنانى که از رژیم غذایى خوبى برخوردارند، هم خودشان و هم نوزادشان سالم ترند. این افراد به طور معمول از بیمارى هایى مثل کم خونى، مسمومیت حاملگى، جنین افکنى (سقط جنین) و داشتن کودکان نارس، در امان هستند.[۱]

تحقیق مهمى نشان داده که بین مصرف برخى ویتامین ها و رشد دوران جنینى رابطه اى هست و برخى ترکیبات غذایى مادر، مى تواند جلوى برخى ناهنجارى ها را بگیرد.[۲] پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مى فرمایند: «وقتى جنین در شکم مادر قرار گرفت… جنین مانند اسیرى است که به وسیله رشته اى از ناف خود به ناف مادرش مربوط است و به این وسیله از خوردنى ها و آشامیدنى هاى مادر استفاده مى کند».[۳]

با توجه به تأثیر تغذیه بر جنین و رشد آن، شایسته است تا از غذاهاى مناسب استفاده گردد. در اینجا به نمونه هاى از غذاهاى مناسب اشاره مى شود.

غذاهاى مناسب براى دوره باردارى

جنین فقط یک منبع غذا دارد و آن مادر است. در دوران باردارى بیش از هر زمان دیگرى لازم است تا رژیم غذایى مناسبى وجود داشته باشد. لازم نیست مادران به اندازه دو نفر غذا بخورند بلکه لازم است غذاهاى متنوع، تازه، خانگى و ساده بخورند.

غذاهاى زیر براى دوران حاملگى توصیه مى شود:

– غذاهاى کلیسم دار مثل پنیر، شیر تازه، ماست، سبزیجات برگ دار، ماهى، آجیل (بادام، پسته، فندق) و نان سفید؛

– غذاهاى پروتئین دار مثل گوشت طیور (مرغ، پرنده، بوقلمو…)، تخم مرغ، ماهى، ماست، عدس، گوشت قرمز کم چربى، پنیر و کره.

– غذاهاى داراى ویتامین ث مثل سیب زمینى، میوه هاى تازه، سبزیجات تازه، گوجه فرنگى، پرتقال، گریپ فروت، توت فرنگى، کلم، فلفل دلمه اى و گل کلم.

– غذاهاى الیاف دار (فیبر) مثل نان کامل (ترجیحاً سبوس دار) برنج سبوس دار، ماکارونى تهیه شده از گندم کامل، نخود سبز، تره، کشمش، تمشک و آجیل زرد آلوخشک.

– غذاهاى داراى اسید فولیک؛ اسید فولیک از ویتامین هاى گروه ب است که براى تشکیل دستگاه عصبى مرکزى کودک خصوصاً در چند هفته نخست، لازم است. این غذاها عبارتند از: نان سبوس دار، لوبیا چشم بلبلى، کلم دلمه اى، عصاره گوشت گوساله، ماءالشعیر، قلوه پخته، کلم برگ، اسفناج، سبزیجات تازه، حبوبات سبز، فندق و بادام.

– غذاهاى داراى آهن مثل گوشت قرمز کم چربى، ماهى هاى روغنى مانند: ساردین، لوبیاى پخته، اسفناج، لوبیا چشم بلبلى، نان، غلات، حبوبات و زردآلوى خشک.

خوردن نمک، نوشابه، غذاهاى منجمد، غذاهاى کهنه، غذاهاى چرب، غذاى بیرون، غذاهاى قنددار مصنوعى مثل کیک، بیسکویت، چربى زیاد و…، غذاهاى مضرى هستند و مى باید در حدّ امکان از آنها اجتناب نمود. بهترین مایع براى اداره باردارى آب است و بهترین میوه ها، میوه هاى تازه به ویژه، انگور، به، سیب شیرین، هندوانه، موز، پرتقال، لیموشیرین و…[۴].

در دستورات بهداشتى اسلام و آموزه هاى دینى نیز به خوردن برخى میوه ها و غذاها، سفارش شده است که این غذاها در زیبایى، سخاوت، سلامتى، رشد ذهنى و… تأثیر دارند.

پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مى فرمایند: «زنان آبستن در آخرین ماه هاى باردارى خرما بخورند تا فرزندانشان خوش اخلاق و بردبار شوند».[۵]

همچنین در توصیه هاى دینى سفارش شده که به زنان باردار میوه به بخورانید زیرا میوه به باعث زیبایى چهره، افزایش عقل و هوش و همچنین باعث خوش اخلاقى فرزندان مى شود.[۶] همچنین در روایتى دیگر فرمودند: «اگر زنان حامله خربزه بخورند، فرزندانشان زیبا و خوش خُلق مى شوند».۲۷۰

در فرمایشات معصومین) همچنین به خوردن کندُر، شیر، سبزیجات تازه و عسل اشاره گردیده و بیان شده که کندُر باعث تقویت هوش و حافظه، شیر براى استحکام استخوان ها و قدرت بدنى و قوت جنسى و سبزى براى تأمین ویتامین هاى مربوطه، مفید و لازم است.[۷]

در برخى آموزه هاى دینى به خوردن شنبلیله خام براى تقویت موى نوزاد، روغن زیتون و روغن ماهى براى سلامتى معده و کاهو، خیار، زرشک، بیدمشک، هندوانه شیرین و سیب شیرین براى تأمین ویتامین هاى مربوطه، سفارش شده است.

۲ – ورزش و فعالیت هاى مادر

انجام ورزش در ایام باردارى نه تنها ضررى ندارد بلکه لازم و مفید است. باردارى به طور معمول فشار زیادى به بدن وارد مى کند. بنابراین مادران هر قدر از نظر جسمانى قوى تر و آماده تر باشند، آسیب کمترى دیده و بازگشت بدنشان به حالت عادى (بعد از زایمان) راحت تر و کامل تر خواهد بود. تمرین هاى ورزشى به ویژه تمرین هاى آرامش بخش، به مادران کمک مى کند تا آمادگى روحى و جسمانى بهترى براى حاملگى و وضع حمل داشته باشند. تمرین هاى ورزشى به زنان کمک مى کند تا با اضطراب، افسردگى، کم خونى و بى نشاطى، مبارزه کنند.

ورزش هایى که براى دوران باردارى سفارش مى شود ورزش هاى لطیف و سبک هستند و هرگز نباید به ورزش هاى سنگین پرداخت. ورزش هایى مثل قدم زدن، شنا در آب سرد، نرمش بدن و تقویت برخى از اندام ها، از ورزش هاى مفید براى زمان باردارى است.[۸]

۳ – حالات روانى مادر

با وجود اینکه بین دستگاه عصبى و روانى جنین و مادر هیچ گونه ارتباط مستقیمى وجود ندارد، اما حالات روانى مادر و واکنش هاى عاطفى او، در رشد جنین و حتى روحیات او تأثیرگذار است. به عنوان مثال حالاتى مثل نفرت، ترس و اضطراب مادر، در دستگاه عصبى او تأثیر گذاشته و باعث آزاد شدن بعضى از مواد شیمیایى (مثل استیل کولین[۹] و اپى نفرین[۱۰]) و واردشدن آنبه جریان خون مى شود. علاوه بر این، تحت چنین شرایطى غده هاى داخلى، به خصوص غدد فوق کلیه انواع و مقادیر مختلفى هورمون ترشح مى کنند. این ترشحات از طریق جفت وارد خون جنین شده و تغییراتى را ایجاد مى کنند. تحقیقات نشان مى دهد که مشکلات عاطفى مادر و ناراحتى روانى او باعث مى شود تا نوزاد این مادران، بیش از موعد به دنیا آید، کم وزن باشد و بیش فعالى داشته باشد. حتّى احتمال بدغذایى و نیاز شدید به آغوش مادر در آنها وجود داشته باشد.[۱۱]

همچنین تحقیقات ثابت کرده است که مادرانى که دچار استرس، ترس، ناراحتى عاطفى، درگیرى خانوادگى و ناآرامى محیطى هستند، ممکن است کودکان آنها در معرض سقط، کم وزنى، بیمارى تنفسى، کام شکافته و تنگى باب المعده،[۱۲] قرار گیرند.[۱۳] کج خلقى، حساسیت، اختلال خواب و تغذیه کودکان نیز ممکن است در اثر حالات آشفته روانى مادر در دوران باردارى باشد.[۱۴]

۴ – پاکیزگى محیط زندگى مادر

پاکیزگى محیط و سلامت آن، تأثیر قابل توجهى در سلامتى مادر و جنین دارد. محیطى که از عناصر شیمیایى و تشعشعات رادیواکتیو در امان باشد، براى سلامتى جنین و مادرش مفید بوده و رشد بهنجارى خواهد داشت. مادرانى که در دوران حاملگى در معرض دود سیگار و سایر دخانیات قرار دارند و یا خودشان به استعمال دخانیات مى پردازند، ضربات زیادى به جنین وارد مى کنند.

مادرانى که سیگارى هستند یا مواد مخدر مصرف مى کنند و یا در معرض آلودگى ناشى از سیگار و سایر مخدرها قرار دارند، بیشتر در معرض آسیب هاى جسمى و تنفسى هستند. بر اساس تحقیقات انجام شده، سقط جنین، تنفس ناقص، کم وزنى زمان تولد، سرطان ریه، تنش عضلانى، فزون کنشى (بیش فعالى) و بیمارى هاى تنفسى در نوزادان مادران سیگارى و معتاد، بیشتر است. مادرانى که در فضاهاى طبیعى و به دور از دود و آلودگى زندگى مى کنند، معمولاً کودکانى سالم تر، زیباتر و شاداب تر دارند.[۱۵]

قرار گرفتن در معرض تشعشعات نیز تأثیرات مخربى بر جنین دارد و باعث ایجاد نابهنجارى رفتارى و اختلال در توانایى پردازش اطلاعات (مثل اختلال در تمیز دادن بصرى) مى شود. لذا توصیه مى شود مادران باردار از فعالیت در مراکز رادیولوژى (عکس بردارى) و حتى از عکس گرفتن غیرضرورى، اجتناب کنند.[۱۶]

۵ – داروهاى غیرمجاز

مصرف داروهاى غیرمجاز و داراى کوکائین و قرص هاى روان گردان و حتى داروهاى معمولى که خودسرانه و بدون تجویز پزشک، مصرف مى شود، عواقب خطرناکى از جنین و نوزاد مى گذارد. فرزندان چنین مادرانى در معرض بیمارى هایى همچون، تنگى رگ هاى خونى، سقط، اختلال عصبى، عقب ماندگى ذهنى، استرس، کم وزنى، بى قرارى (گریه زیاد)، کمبود وزن، نارس بودن و مشکلات تنفسى، قرار دارند.[۱۷]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – پاول هنرى ماسن، رشد و شخصیت کودک، ص۷۴٫

[۲] – پاول اس، کاپلان، روان شناسى رشد سفر پرماجراى کودک، ص۲۳۱ـ۲۳۲٫

[۳] – «إِذَا وَقَعَ الْوَلَدُ فِى جَوْفِ أُمِّهِ صَارَ وَجْهُهُ قِبَلَ ظَهْرِ أُمِّه. . . و یَدَاهُ عَلَى وَجْنَتَیْهِ وَ ذَقَنُهُ عَلَى رُکْبَتَیْهِ کَهَیْئَهِ الْحَزِینِ الْمَهْمُومِ فَهُوَ کَالْمَصْرُور.. . یَغْتَذِى مِنْ طَعَامِ أُمِّهِ وَشَرَابِهَا»، مجلسى، بحارالانوار، ج۵۷، ص۳۵۲٫

[۴] – الیزابت فنویک، همه مادران سالمند اگر…، ص۴۶ـ۵۰٫

[۵] – «أَطْعِمُوا الْمَرْأَهَ فِى شَهْرِهَا الَّذِى تَلِدُ فِیهِ التَّمْرَ فَإِنَّ وَلَدَهَا یَکُونُ حَلِیماً نَقِیّاً»، مستدرک الوسایل، ج۱۶، ص۳۸۴٫

[۶] – قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «کُلُوا السَّفَرْجَل… فانّه یُحَسِّنُ أولادکم… وَفِى رِوَایَهٍ قال یُحَسِّنُ أَخْلاقَ أَوْلادِکُمْ» مستدرک الوسایل، ج۱۶، ص۴۰۱٫ و قال الرضا علیه السلام: «عَلَیْکُمْ بِالسَّفَرْجَلِ فَإِنَّهُ یَزِیدُ فِى الْعَقْلِ» (همان، ص۴۰۲).

[۷] – «مَا مِنِ امْرَأَهٍ حَامِلَهٍ أَکَلَتْ الْبِطِّیخَ لا یَکُونُ مَوْلُودُهَا إِلا حَسَنَ الْوَجْهِ وَالْخُلُقِ» همان، ج۱۵، ص۲۱۴٫

[۸] – قال الصادق: «لِکُلِّ شَیْ ءٍ حِلْیَهٌ وَ حِلْیَهُ الْخِوَانِ الْبَقْل» مستدرک الوسایل، ج۱۶، ص۴۱۴٫ قال الصادق: «اللَّبَنُ مِنْ طَعَامِ الْمُرْسَلِینَ» (مجلسى، بحارالانوار، ج۶۳، ص۱۰۱). قال الصادق: «تکثیر الصلوات على النبى والسواک وشرب العسل واکل الکندر مع السکر… یورث الحفظ ویشغى من کثیر الأمراض»، همان، ج۷۳، ص۳۲۰٫ قال رسول الله: «أَطْعِمُوا حَبَالاَکُمُ اللُّبَانَ فَإِنَّ الصَّبِیَّ إِذَا غُذِّیَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ بِاللُّبَانِ اشْتَدَّ قَلْبُهُ وَ زِیدَ فِی عَقْلِهِ فَإِنْ یَکُ ذَکَراً کَانَ شُجَاعاً وَ إِنْ وُلِدَتْ أُنْثَى عَظُمَتْ عَجِیزَتُهَا فَتَحْظَى بِذَلِکَ عِنْدَ زَوْجِهَا»، (کلینى، کافى، ج۶، ص۲۳).

[۹] – Acetyl choline.

[10] – Epinephrine.

[11] – پاول هنرى ماسن، رشد و شخصیت کودک، ص۸۱ـ۸۲٫

[۱۲] – کام شکافته یعنى شکافتگى مادرزادى در سقف دهان و تنگى باب المعده یعنى تنگ شدن خروجى معده نوزاد.

[۱۳] – لورا اى، برک، روان شناسى رشد، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۳۸٫

[۱۴] – رضا نورى، روان شناسى تربیتى، ص۷۱٫

[۱۵] – لورا اى، برک، روان شناسى رشد، ص۱۳۰ـ۱۳۱٫

[۱۶] – پاول اس، کاپلان، روان شناسى رشد، ص۲۲۴٫

[۱۷] – همان، ص۲۲۱٫