یکى از مشکلات بیشتر انسان‏ها این است که کمتر موفق مى‏شوند به دانسته‏هاى خود عمل کنند؛ عوامل گوناگونى باعث این ناکامى مى‏شود:

یکم. بسیارى از دانسته‏ ها، به باور و اعتقاد تبدیل نشده است؛ باید این دانسته‏ها را تبدیل به باور کنیم. در این صورت جزء وجود ما مى‏شود و با شخصیت ما عجین مى‏گردد؛ آن گاه مى‏توانیم به آنها عمل کنیم.

امام سجاد علیه‏السلام در صحیفه سجادیه و در ضمن دعاى «مکارم الاخلاق» مى‏فرماید: «ایمان مرا به کامل‏ترین ایمان برسان، و یقینم را برترین یقین قرار ده و نیتم را به نیکوترین نیت‏ها ختم فرما و کردارم را به نیکوترین کردارها پایان بخش».[۱]

از این دعا استفاده مى‏شود که تنها دانستن کافى نیست و براى اینکه داشته‏هاى خود را به عمل و رفتار در  آوریم، باید اینها به یقین (مرتبه بالاترى از علم)  مبدل شود. نیت نیز که نقش مهمى در رفتار دارد، به بهترین نیت‏ها تبدیل گردد؛ یعنى، یقین و نیت خالص جزء ساختار شخصیت ما شود. در این صورت مى‏توان انتظار داشت علم و عمل انسان، با هم هماهنگ شود. رسیدن به این مرتبه از کمال، نیاز به تمرین، مراقبت و پشتکار مداوم دارد و از همه مهم‏تر براى دستیابى به آنها، همواره باید از خداوند مدد جست و دست توکل به دامن کبریایى او زد.

دوم. دنیاطلبى، لذت خواهى و دنبال ارضاى غرایز حیوانى بودن، یکى دیگر از موانع است. همه ما مى‏دانیم نگاه به نامحرم حرام است و دروغ گفتن یا تهمت زدن کار بدى است؛ ولى هنگامى که اسیر شهوت و لذت نفسانى شدیم – برخلاف دانسته‏هاى خود – به همه این گناهان آلوده مى‏شویم! در این گونه موارد، باید با هواى نفسانى خود مبارزه کنیم و خود را از چنگال نفس اماره نجات دهیم. در غیر این صورت نفس اماره همواره ما را به بدى‏ها دعوت مى‏کند و ظواهر دنیا را در نظر ما زیبا و لذت بخش جلوه مى‏دهد و در این حالت ما دچار نوعى غفلت مى‏شویم.

سوم. وسوسه‏ هاى شیطان یکى دیگر از عوامل فریب، غفلت و فراموشى است؛ باید دائماً با این وسوسه‏ها مقابله کنیم.

علاوه بر آنچه گفته شد، راه‏کارهاى زیر نقش مؤثّرى در حل این مشکل دارد؛ بکوشید به طور جدى راه‏کارهاى زیر را عملى سازید:

۱ – ایمان خود را تقویت کنید و بهترین راه براى تقویت ایمان، عمل به آموزه‏هاى دینى و انجام تکالیف واجب و ترک محرمات و گناهان است.

۲ – دفترچه اعمالى براى خودتان تهیه کنید ؛ هر شب حدود ده دقیقه اعمال روزانه خود را کنترل کنید و اشتباهات و موفقیت‏هاى خود را در آن یادداشت کنید.

۳ – بدون اینکه خود را سرزنش کنید و نگاه منفى نسبت به خود داشته باشید ؛  نقاط ضعف رفتارى خود را شناسایى کنید.

۴ – یک برنامه هفتگى یا ماهانه براى خود طراحى کنید ؛ مثلاً بگویید: من مى‏خواهم نمازم را سر وقت بخوانم یا در سلام کردن پیش قدم شوم و… تغییر یا اصلاح آن را آغاز کنید ؛ مطمئن باشید اگر از امور کوچک و آسان شروع کنید و پشتکار داشته باشید، به تدریج مى‏توانید رفتارهاى خود را اصلاح کنید.

۵ – به خود تلقین کنید و اطمینان بدهید که من مى‏توانم در خودم تغییر رفتارى ایجاد کنم.

۶ – با خود تعهد اخلاقى ببندید که اگر در انجام رفتار مورد نظر کوتاهى کردید، جریمه بپردازید (مثلاً مبلغى به صندوق صدقات بیندازید یا یک روز روزه بگیرید).

۷ – در پایان هفته مجدداً خود را ارزیابى کنید ؛ اگر احساس کردید در عمل به برنامه در طول هفته موفق بوده‏اید، به خودتان امتیاز بدهید و بلافاصله شکر خدا را به جا آورید و از او بخواهید در ادامه کار به شما کمک کند.

۸ – اگر به هر دلیلى در اجراى برنامه شکست خوردید، مأیوس نشوید و دوباره تصمیم بگیرید آن را عملى سازید ؛ آن قدر تکرار کنید تا موفق شوید.

۱۰ – با افراد مؤمن و اهل عمل و در عین حال منظم و جدى، بیشتر معاشرت داشته باشید و از تجارب آنها استفاده کنید.

کتابنامه

۱ – قرآن مجید، ترجمه استاد محمد مهدى فولادوند.

۲ – شیخ عباس قمى، مفاتیح‏الجنان.

۳ – نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتى، انتشارات آستان قدس رضوى، ۱۳۸۲٫

۴ – دیل کارنگى، آئین دوستیابى، ترجمه ریحانه جعفرى و پروین قائمى، انتشارات نشر پیمان، ۱۳۷۸٫

۵ – سید روح‏اللّه‏ موسوى خمینى، آداب الصلوه (پرواز در ملکوت)، مشهد، آستان قدس رضوى، ۱۳۶۶٫

۶ – حسین آزاد، آسیب‏شناسى روانى، تهران: انتشارات بعثت، ۱۳۷۶٫

۷ – محمد رضا نیکخو، آشنایى با رفتارهاى جنسى، انتشارات مهارت، ۱۳۸۳٫

۸ – ناصر مکارم شیرازى، استفتائات جدید، ج ۲، تهران: انتشارات دارالکتب‏الاسلامیه.

۹ – صدرالمتألهین شیرازى، اسفارالاربعه، ج ۹٫

۱۰ – محمد بن ابراهیم کلینى، اصول کافى، به تصحیح على‏اکبر غفارى، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

۱۱ – سید محمدحسین طباطبایى، المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمى للمطبوعات.

 ۱۲ – محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

۱۳ – بحران خودکشى، على اسلامى نسب.

۱۴ – حسن بن شعبه الحرانى، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ ه.ق.

۱۵ – سید محمد حسین طباطبایى، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى (تلخیص)، قم: دفتر انتشارات اسلامى، بى چا، بى تا.

۱۶ – مهدى نراقى، جامع السعادات، ترجمه سید جلال الدین مجتبوى، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶٫

۱۷ – سید روح‏اللّه‏ موسوى خمینى، جهاد اکبر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۸٫

۱۸ – جهاد با نفس، آیه اللّه‏ مظاهرى ؛

۱۹ – سید روح‏اللّه‏ موسوى خمینى چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۶٫

۲۰ – چهل منزل سلوک، سید کاظم ارفع ؛

۲۱ – محمدباقر مجلسى، حلیه‏المتقین، فصل اول در بیان اوقات خواب.

۲۲ – على قائمى، خانواده و مسائل جنسى کودکان، تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۶٫

۲۳ – کاپلان سادووک، خلاصه روانپزشکى، ترجمه نصرت‏اللّه‏ پورافکارى، انتشارات شهرآشوب، ج ۲، ص ۲۲۸٫

۲۴ – محمد شجاعى، خواب و نشان‏هاى آن.

۲۵ – مؤسسه پژوهشى – فرهنگى اشراق، خودارضایى یا ارضاى انحرافى جنسى، بابل: مبعث، ۱۳۷۹٫

۲۶ – غلامعلى افروز، خود درمانگرى لکنت، انتشارات دانشگاه تهران.

۲۷ – خودسازى، آیه اللّه‏ ابراهیم امینى ؛

 ۲۸ – خودشناسى در تربیت اسلامى، تألیف سید یوسف ابراهیمیان آملى.

۲۹ – خودکشى: پیدایش، عمل، درمان، پییر مورون، ترجمه مازیار سهند.

۳۰ – شهید مطهرى، داستان راستان، تهران: صدرا.

۳۱ – درمان رفتارى وسواس، ترجمه عباس بخشى‏پور.

۳۲ – محمد محمدى رى شهرى، دوستى در قرآن و حدیث، ترجمه سید حسن اسلامى، قم: دارالحدیث، ۱۳۷۹٫

۳۳ – DSM_IV ؛ راهنماى تشخیص و آمارى اختلال‏هاى روانى، ترجمه محمدرضا نیکخو و یاماهاک آوادیس یانس، تهران: انتشارات سخن، ۲۰۰۰٫

۳۴ – میرزا جواد ملکى تبریزى، رساله لقاء اللّه.

۳۵ – ام رابین دیماتئو، روان شناس سلامت، ترجمه سید مهدى موسوى اصل و همکاران، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۷۸٫

۳۶ – کارل هافمن (و دیگران)، روان‏شناسى عمومى از نظریه تا کاربرد، ترجمه: سیامک نقشبندى و دیگران، تهران: ارسباران، ۱۳۷۸٫

۳۷ – پریرخ دادستان، روان‏شناسى مرضى تحولى از کودکى تا بزرگسالى، انتشارات سمت، چاپ دوم ۱۳۷۶٫

۳۸ – هلیگارد واتکینسون، زمینه روانشناسى، ترجمه براهنى و همکاران، تهران: انتشارات رشد، چاپ هشتم، ج ۲، ۱۳۸۵٫

۳۹ – محمود ارگانى بهبهانى، شناخت و درمان وسوسه و وسواس، انتشارات مجمع ذخایر اسلامى ؛

۴۰ – محمود ارگانى، شناخت وسواس و درمان آن.

۴۱ – حائرى، شناخت وسواس و درمان آن، انتشارات مجمع ذخائر اسلامى، ۱۳۷۷٫

۴۲ – صحیفه سجادیه، ترجمه على شیروانى، قم: دارالفکر، ۱۳۸۲٫

۴۳ – عبدالواحد بن محمد تمیمى آمدى، غررالحکم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳٫

۴۴ – سید عبدالحسین دستغیب شیرازى، گناهان کبیره، انتشارات صبا، ۱۳۶۰٫

 ۴۵ – ناصر مکارم شیرازى، مسائلى از دیدگاه اسلام.

۴۶ – ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶٫

۴۷ – غلامعلى افروز، مقدمه‏اى بر روان‏شناسى و آموزش و پرورش کودکان استثنایى، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۴٫

۴۸ – محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج ۳، انتشارات دارالحدیث.

۴۹ – محمدبن حسن حر العاملى، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۴٫

۵۰ – حسن حسن زاده آملى، هزار و یک نکته، انتشارات فرهنگى رجا.

۵۱ –  www.Porseman.org

[1] – صحیفه سجادیه، ترجمه على شیروانى، انتشارات دارالفکر، چاپ سوم، ۱۳۸۲٫