با سلام در قران گفته شده (افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت) گفته شده علت ذکر شتر اهمیت این حیوان برای عرب بوده. دراین صورت ایا حیوانات دیگر هم شامل این ایه میشود؟ اگر میشود این شمولیت چگونه اثبات میشود؟

پاسخ اجمالی

خداوند متعال برای توجه دادن مردم به توحید، معاد و عظمت خلقت، از راه های گوناگون آنان را به تفکر در آیات الهی فرا می خواند. از تفکر در آسمان ها و زمین گرفته تا چگونگی پدید آمدن شب و روز، کوه ها و دریاها، همچنین تفکر در خلقت خود انسان. از جمله مواردی که خداوند از طریق تفکر و اندیشه در آنها مردم را به عظمت خلقت فرامی خواند؛ شتر، پرندگان و خزندگان است که با توجه به نوع ساختار وجودیشان آیات و نشانه های بزرگی از خداشناسی در آنها قابل مشاهده است و براین اساس، برجسته  سازی شتر بدان معنا نیست که موجودات دیگر نمی توانند نشانی از خالق جهان هستی باشند.
 

پاسخ تفصیلی

خداوند متعال برای توجه دادن مردم به توحید، معاد و عظمت خلقت، از راه های گوناگون آنان را به تفکر در آیات الهی فرا می خواند. از تفکر در آسمان ها و زمین، چگونگی پدید آمدن شب و روز و …: «در آفرینش آسمان ها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتی هایى که در دریا به سود مردم در حرکت اند، و آبى که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایى که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه ‏هایى است (از ذات پاک خدا و یگانگى او) براى مردمى که خرد دارند و اندیشه می کنند».[۱]  
همچنین تفکر در خلقت خود انسان: «وَ فی‏ أَنْفُسِکُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ»؛[۲] نشانه ‏هاى خدا در وجود شما است آیا نمی بینید؟!
آیات و نشانه‏ هایى که در خود بشر وجود دارد، آیا در آن تأمل نمی کنید؛ نمی بینید که خودتان از حالى به حال دیگر تغییر می یابید، و از صفتى به صفت دیگر انتقال پیدا می کنید؛ زیرا اول نطفه بودید، سپس زندگى یافتید، پس از آن به صورت طفلى رشد کردید، آن گاه جوان شدید، و سرانجام به سن پیرى می رسید. آیا این تغییر و تبدیل ‏ها شما را راهنمایى نمی کند که این آفرینش سازنده ‏اى دارد، که خلقت او را تدبیر نموده، و گرداننده‏ اى دارد که آن را طبق حکمت می چرخاند.[۳]
از نشانه های دیگر در تعلق نفس است؛ یعنى تعلق روح به بدن است که یکى از آن آیات پدید آمدن حواس پنج گانه بینایى و شنوایى و چشایى و لامسه و بویایى است که اولین رابطه‏اى است که انسان را به محیط خارج خود آگاه می سازد، و به وسیله این حواس خیر را از شر و نافع را از مضر تمیز می دهد، تا پس از تمیز به سوى آنچه که کمالش در آن است به حرکت افتاده، کمال خود را به دست آورد، و از آنچه شر و مضر است دور شود.[۴]و صدها نشانه از وجود خدا که در آفرینش انسان وجود دارد که در این مقال فرصت بیان آنها نیست.
از جمله مواردی که خداوند از طریق تفکر در آنها مردم را به عظمت خلقت فرامی خواند عبارت اند از:
۱٫ شتر: تذکر به اندیشه در خلقت شتر در مورد کسانی است که منکر برپایی قیامت، بهشت و…. می باشند. خداوند از این طریق می خواهد بگوید اگر برپایی قیامت برایتان عجیب و باور نکردنی است، در خلقت شتر بیندیشید. اگر باور ندارید که چگونه روز قیامت با چهره و آثار و احوال آن پدید می آید، پس چرا در چگونگى آفرینش شتر نمی اندیشند. اگر چه خلقت شتر بسیار عجیب به نظر می آید، لکن هر حیوانى بلکه هر موجودى نسبت به خود اگر در اسرار خلقت آن دقت شود عجیب به نظر می آید و شاید تصریح به خلقت شتر به این جهات باشد:
۱-۱٫ بعضى از چارپایان تنها از گوشتشان استفاده می شود؛ بعضى دیگر غالباً از شیرشان؛ برخی دیگر تنها به درد سوارى می خورند، و بعضى براى باربرى، اما شتر حیوانى است که تمام این جهات در آن جمع است. هم گوشت و شیرش قابل استفاده است، و هم از آن براى سوارى و باربرى استفاده می شود.
۱- ۲٫ شتر نیرومندترین و مقاوم ترین حیوان اهلى است؛ بار زیادى با خود حمل می کند و حتی هنگامى که خوابیده است، بار سنگینى را بر پشت او می گذارند و او با یک حرکت برمی خیزد و روى پا می ایستد، در حالی که چهارپایان دیگر قدرت چنین کارى را ندارند.
۱- ۳٫ شتر می تواند روزهاى متوالى(حدود یک هفته تا ده روز) تشنگی را تحمل کند و در مقابل گرسنگى نیز تحمل بسیار دارد.
۱- ۴٫ شتر می تواند هر روز مسافتى طولانى را طى کند، و از زمین هاى صعب العبور، و شنزارهایى که هیچ حیوانى قادر بر عبور از آن نیست بگذرد.
۱- ۵٫ او در شرایط نامناسب جوى در میان طوفان هاى بیابان که چشم و گوش را کور و کر می کند با وسائل خاصى که خداوند در پلک ها و گوش ها و بینى او آفریده مقاومت می کند، و به راه خود ادامه می دهد.
۱- ۶٫ شتر با تمام قدرتى که دارد از رام‏ ترین حیوانات است، به طورى که یک کودک خردسال می تواند مهار یک قطار شتر را در دست گرفته و هر جا که خاطر خواه او است ببرد.[۵]
۲٫ از دیگر موجوداتی که خداوند از طریق آن مردم را به تفکر در آفرینش می خواند پرندگان هستند: «أَ وَ لَمْ یَرَوْا إِلَى الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ وَ یَقْبِضْنَ ما یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمنُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ بَصِیرٌ»؛[۶] آیا به پرندگانى که بالاى سرشان است، و گاه بال هاى خود را گسترده و گاه جمع می کنند، نگاه نکردند؟! جز خداوند رحمان کسى آنها را بر فراز آسمان نگه نمی دارد؛ چرا که او به هر چیز بینا است.
جمله «ما یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمنُ»، در حقیقت پاسخ فرضى است. گویا شخصى پرسیده: منظور قرآن از این که توجه مردم را به سوى پرواز پرندگان و باز و بسته شدن بال هاى آنها در هوا جلب کرده چیست؟ در این جمله پاسخ داده است که منظور توجه دادن به این است که جز خدا کسى پرندگان را در فضا نگه نمی دارد.
گو این که ماندن طیور در فضا و ساقط نشدن آنها مستند به اسبابى طبیعى است، هم چنان که ماندن انسان در زمین هم همین طور است، و ماندن و شنا کردن ماهی هاى سنگین وزن در روى آب نیز این گونه است، و همه امور طبیعى همین طور مستند به اسباب و علل طبیعى است، اما همه این علل طبیعى به خداى تعالى منتهى می شود، و به همین جهت صحیح است که ماندن مرغان در هوا را به خدا نسبت دهیم.
البته اگر کسی بگوید؛ این اختصاص به پرندگان ندارد؛ چرا در آیه خصوص پرندگان را نام برد؟ جوابش این است که بعضى از اسباب طبیعى براى همه شناخته شده نیست، نظیر ماندن مرغان در فضا و پرواز کردن آنها در هوا که در نگاه ابتدایی سؤال انگیز است، و به محض مشاهده آن انسان را منتقل به خداى سبحان می کند، و می فهماند سبب حقیقى و اعلاى پیدایش مرغان، خدا است، و پروازشان هم مستند به او است که این ویژگی در بعضی از موجودات سؤال برانگیز نیست، مانند ایستادن و زندگى کردن انسان در روى زمین، که انسان معمولى را منتقل به این معنا نمی کند؛ لذا می ‏بینیم خداى سبحان در کلامش نظر بندگان خود را به آن گونه امور جلب می کند، تا زودتر و بهتر به وحدانیت خداى تعالى در ربوبیت پى برند.[۷]
۳٫ «وَ اللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّهٍ مِنْ ماءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‏ بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‏ رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشِی عَلى‏ أَرْبَعٍ».[۸]
این آیه نیز بیان دیگرى است براى توجه دادن انسان به خلقت موجودات. خالق هستی تمامى جانداران را از آبى خلق می کند، اما در عین حال وضع هر حیوانى با حیوان دیگر مختلف است. بعضی ها بر روی شکم راه حرکت می کنند؛ مانند مارها و کرم ها؛ گروهی با دو پا راه می روند؛ مانند انسان آدمیان و مرغان، و بعضى دیگر با چهار پا راه می روند؛ نظیر چارپایان و درندگان. در این جا اگر به ذکر این سه نوع اکتفا نموده براى اختصار بود که مقصود با ذکر همین ‏ها تأمین می شده، و گرنه اختلاف از حد شمارش بیرون است.[۹]
۴٫ در قرآن کریم نمونه ‏هاى بسیارى از چگونگی آفرینش آمده است؛ نظیر نگهداشتن آسمان ها بدون ستون، و نگهداشتن زمین از متلاشى شدن، نگهدارى کشتی ‏ها بر روى آب، اختلاف میوه ‏ها و رنگ ها و زبان ها و… که سبب طبیعى نزدیک آنها از نظرها پنهان است، و در نگاه اول ذهن از توجه به آن امور به آسانى منتقل می ‏شود به این که خدا آنها را ایجاد کرده، و اگر بعدها در اثر دقت و تحقیق متوجه سبب طبیعى و نزدیک آن گردد، آن وقت در پدید آورنده سبب طبیعیش فکر می کند، تا در آخر باز به خداى تعالى منتهى شود: «إِلى‏ رَبِّکَ الْمُنْتَهى».[۱۰]در نتیجه مى‏فهمد که سرانجام همه به سوى پروردگار است؛ لذا تمام موجودات که در عالم وجود دارد، در هستى و در آثار هستی اش به خداى متعال منتهى می گردد.[۱۱]
 
 
 

  منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بقره، ۱۶۴٫

[۲]. ذاریات، ۲۱٫

[۳]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۹، ص ۲۳۵، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۴]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۸، ص ۳۷۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۳۴۳- ۳۴۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۷، ص  ۵۵۷، تهران، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.

[۶]. ملک، ۱۹٫

[۷]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۹، ص ۳۵۹٫

[۸]. نور، ۴۵٫

[۹]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۵، ص ۱۳۷٫

[۱۰]. نجم، ۴۲٫

[۱۱]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۹، ص ۳۵۹٫