سوال – عصمت چیست ؟

 خداوند سبحان خطاب به رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم می فرماید : و انزل الله علیک الکتاب و الحکمه ، و علمک ما لم تکن تعلم ، و کان فضل الله علیک عظیما (نساء : ۱۱۳)
– و خدا کتاب و حکمت بر تو نازل کرد ، و آنچه را نمی دانستی به تو آموخت ، و تفضل خدا بر تو همواره بزرگ بوده است .
از این آیه شریفه استفاده می شود که خداوند دو نوع علم به پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم تعلیم نموده است :
یکی ، تعلیم از راه وحی و نزول روح الامین بر ایشان ، که انزل الله علیک الکتاب و الحکمه به ضمیمه گفتار دیگر خداوند سبحان که می فرماید : نزل به الروح الامین علی قلبک (شعراء : ۱۹۳) : روح الامین قرآن را بر قلب تو فرود آورد) بیانگر آن است . و دیگری ، و علمک ما لم تکن تعلم که نوعی القا بر قلب پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و الهام الهی بدون واسطه ملک و انزال آن است . این موهبت الهی همان عصمت و نوعی علم است که بر تمام قوای طبیعی و غرایز و امیال نفسانی غالب و صاحبش را از گمراهی و گناه به طور کلی باز می دارد ، و به واسطه آن نسبت به گناه تنفر و انزجار قلبی پیدا می کند . که در روایات از آن به این صورت تعبیر شده است که پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم و امام علیه السّلام روحی به نام (روح القدس ) دارند که آنان را از گناه و معصیت باز می دارد . )(۱۳۴) شاهد بر اینکه عصمت نوعی علم است ، آیه شریفه گذشته است که بعد از آنکه فرمود : انزل الله علیک الکتاب و الحکمه ) ، فرمود : و علمک ما لم تکن تعلم در شاءن نزول این آیه شریفه نیز آمده است : سه نفر که برادر بودند ، شبانه به خانه یکی از انصار وارد شده و مقداری آرد گندم و وسایل جنگی از قبیل زره و . . . را دزدیدند . پیغمبر اکرم دستور جستجو دادند تا اینکه معلوم شد آنان برده اند ، زیرا بر خلاف عادت و با آنکه فقیر بودند ، نیمه شب از خانه شان دود تنور (به واسطه پختن نان ) بلند شد و اصحاب متوجه شدند و آنان را تعقیب کردند ، آنها نیز متوجه تعقیب اصحاب شدند و زره رابه خانه یک شخص یهوی انداختند و گریختند . تا اینکه عده ای از اصحاب به خدمت پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم رسیدند و از ایشان در خواست نمودند که شخص یهودی را مؤ اخذه کند ، و دست مسلمان را قطع ننماید . زیرا علیه مسلمانان تمام می شد ، که خداوند این آیه را نازل فرمود و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم را از ماجرا مطلع نمود .
بنابراین ، عصمت نوعی علم است که صاحبش را به طور دائم و برای همیشه در راه بندگی قرار می دهد ، و مانع از صدور و معصیت از او می شود؛ نه از قبیل علم متعارف به حسن و قبح فعل یا علم به مصحلت و مفسده آن ، زیرا این گونه علم گاهی با گمراهی و ارتکاب عصیان و گناه جمع می شود . و انسان با اینکه قبح و مفسده فعل را می داند ، در عین حال قوه شهویه و یا غضبیه بر او غالب می گردد و مرتکب آن فعل می شود ، چنانکه خداوند سبحان می فرماید :
افراءیت من اتخذ الهه هوا ، و اضله الله علی علیم ؟ ! (جاثیه : ۲۳)
پس آیا دیدی کسی را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته ، گمراه گردانید ؟ !
و نیز می فرماید : و حجدوا بها و استیقنتها انفسهم (نمل : ۱۴)
و با آنکه دلهایشان بدان یقین داشت ، آن را انکار کردند .
خلاصه اینکه : عصمت انبیاء علیهم السلام علمی است که دائما آنها را از گناه باز می دارد ، و اعضا و جوارح آنان را همواره در راه فطرت توحید قرار می دهد ، و هیچ وقت مغلوب قوای طبیعی و هوی و هوس نمی شوند

منبع: ۶۶۵ پرسش و پاسخ در محضر علامه طباطبایی قدس سره؛ نشر نهاوندی؛ مؤلف: محمدحسین رخ‌شادَ