آیا مادر حضرت ولى عصر(عج) معصوم هستند؟
از نگاه شیعه فقط انبیا و جانشینان آنها، دارای مقام عصمت مصطلح؛ یعنی منزه بودن از هر گونه سهو و نسیان و عصیان در کل عمر، در مراحل فهم و ابلاغ و اجرای وحى (دین إله) هستند و غیر از آن بزرگواران هیچ کس از چنین مقامی برخودار نیست. گر چه ممکن است برخى دیگر از انسانها نیز به مقام کمال انسانیت بار یافته و بهرهاى از ولایت الاهى و عصمت نسبى برخوردار گردند. چنانچه برخى امام زادگان مثل حضرت زینب، على بن جعفر الصادق، حضرت معصومه (ع) و برخى علما ی وارسته بدین مقام بار یافتهاند.
از این رو غیر از حضرت زهرا (ع) که به عنوان “عترت و اهل بیت” معرفى شدهاند، هیچ یک از مادران ائمه (ع)، از مقام عصمت (به آن معناى عالى) برخوردار نبودهاند. به خصوص که برخى از ایشان کنیزکانى بودند که پس از اسارت، به جامعه ی اسلامى راه یافته و فیض راهیابى به بیت وحى و تطهیر در این بیوت و آمادگی برای حمل از معصوم (ع) و تولد معصومی دیگر را تحصیل نموده اند؛ یعنی در بخشى از عمر خود، مسلمان و چه بسا موحّد نبودهاند. از جمله این دسته – بنا به نقل تواریخ – مادر امام زمان (عج) است. پس ایشان معصوم به آن معناى مصطلح نبوده و مقام ایشان همسان مقام اهل بیت (ع) نیست، لیکن در خانه ی امام، طهارت و قابلیت لازم براى تولد منجى بشریت (عج) یافتهاند و در ایام بارورى و حمل و شیردهى و تربیت موعود بشریت از کمال خلوص و طهارت برخوردار بودهاند.
“عصمت” در لغت به معناى مصون و محفوظ بودن و در اصطلاح به معناى مصون و محفوظ بودن از خطا و لغزش و گناه است. این مصونیت از خطا و عصیان دو گونه فرض است. الف: مصونیت و معصومیت کلى، در تمامى ادوار عمر (از بد و تولد تا آخر) از تمامى سهو و نسیان و عصیان و خطا در فراگیرى و تعلیم و اجرا ی دین الاهى. این امر تنها در انبیا و ائمه (ع) تحقق یافته و بر تحقق آن در دیگران، (غیر از مَلَک)، دلیلى نداریم.[۱] اما عصمت نسبى، قابل شدت و ضعف و در افراد مختلف، متفاوت و متغیّر است و در امور دین چه بسا پس از تلاشها و ریاضتها و تهجدهاى عدیده تا حدودى فراهم و به واسطه ی همانها حفظ مىگردد، بدون این که تضمینى براى حفظ آن تا آخر عمر باشد. از این رو عصمت نسبى را با توجه به شدت و ضعف آن مىتوان به سایرین نیز نسبت داد. از این حالت در افراد عادى با عنوان “ملکه ی عدالت” یاد مىشود؛ یعنى شخص به گونهاى است که لغزش عمدى و کبیره از او دیده نمىشود.
شیعه براى هیچ کس جز انبیا (ع) و اهل بین عصمت و طهارت (حضرت زهرا و ۱۲ امام) عصمت کلیه را قایل نیست. در عین این که کمال احترام را براى امام زادگان و وابستگان به آن بزرگواران و نیز علمای وارسته و فاضل قایل است و هیچ نسبت گناه یا کار ناپسندى را نسبت به آنان روا نمىدارد.
پس نفى عصمت کلیه از سایرین، به معناى نسبت گناه یا تهمت به ایشان نیست.
در مورد مادران ائمه (ع) و خواهران و سایر برادران ایشان نیز چنین است؛ یعنى عصمت به آن معناى عالى، به آنها نسبت داده نمىشود، چنان چه نسبت دادن عصیان و طغیان نیز به ایشان مطرود است. در مورد مادران ائمه (ع) از جمله مادر امام زمان (عج)، همین امر جریان دارد؛ زیرا بنا به نقل تواریخ، ایشان امهاى (کنیزی) بودند که بنا به نقلى: “ملیکه (صیقل) دختر یشوعا فرزند قیصر روم و مادرش از نوادگان شمعون بن حمون بن صفا، وصى عیسى (ع) بوده و به عنوان اسیر، توسط امام هادى (ع) براى امام حسن عسکرى (ع) خریدارى گردیده است.” و بنا به نقلى دیگر: “کنیزکى در منزل حکیمه بنت على الهادى (ع) بوده که توسط این خواهر به برادرش بخشیده شده است.” و به هر حال بخشى از عمر خویش را مسلمان نبوده و پس از اسارت و ورود به بیت وحى مسلمان شده و تربیت اسلامى یافته و از ارجاس شرک تطهیر گشته و شایستگى همسرى معصوم (ع) و باردارى و تولد معصومى دگر را یافتهاند. چنان چه سرنوشت برخى دیگر از مادران ائمه (ع) نیز چنین است.[۲]
در عین حال شکى نیست که مادر معصوم بودن، لیاقت و شایستگى وافرى را طالب و خود امتیازى والاست. بلکه طهارت رحم مادران، یکى از امتیازات ائمه (ع) محسوب مىگردد. از این رو در زیارت معصومین (ع) شهادت مىدهیم که: “خداوند شما را با عنایت خود از اصلاب مطهر منتقل نمود و از ارحام مطهرات پدید آورد به گونهاى که پلیدىهاى جاهلیت و فتنههاى خودپرستى شما را آلوده نکرد. شما پاک و منزهید، منشأ شما (پدران و مادران شما) نیز پاک و منزهند…”[۳] در زیارتنامه ی مخصوص به ایشان (ع) در سامرا نیز چنین آمده است:
سلام بر مادر امام و به ودیعت گیرنده ی اسرار الاهى و حمل کننده شریف ترین انسانها، سلام بر تو اى راستگوى مورد رضایت… سلام بر تو اى پاکیزه ی پرهیزگار… من شهادت مىدهم که تو کفالت امام مهدى (عج) را به خوبى انجام داده و امانت را ادا نمودهاى… پس خدا از تو خشنود باشد تو را راضى نماید و بهشت را منزل و جایگاه تو نماید، پس این عطایا و اولیتها که خدا به تو عنایت نموده، گواراى وجود باشد.”[۴]
نتیجه این که والده ی حضرت حجت (عج) به آن معنایى که در ۱۴ معصوم (ع) مصطلح است، معصوم نبوده، لکن پس از ورود به خانه ی معصوم (امام حسن عسکرى) از عصمت نسبى برخوردار گشته اند، تا قابلیت حمل معصوم (عج) و شیردهى و کفالت او را از آنِ خود نموده و بر سایر زنان شرافت یافتهاند و براى ائمه (ع) و شیعیان از احترام و جایگاه ویژهاى برخوردارند.
منابع و مآخذ:
۱ – مصباح یزدى، محمد تقى، معارف قرآن (راه و راهنماشناسى)، ج ۴ و ۵، ص ۲۱۲ – ۱۴۷٫
۲ – مصباح یزدى، محمد تقى، آموزش عقاید، ج ۲ و ۱، ص ۲۶۰ – ۲۳۲، درس ۲۴ – ۲۶٫
۳ – قمى، شیخ عباس، مفاتیح الجنان.
۴ – قمى، شیخ عباس، منتهى الامال، ص ۹۴۰، ۱۰۴۴- ۱۰۵۰٫
منبع: اسلام کوئست
[۱] ر.ک: مصباح یزدى، معارف قرآن، ج ۴ و ۵ (راه و راهنماشناسى)، ص ۲۱۲ – ۱۴۷؛ آموزش عقاید، ج ۲، ص ۲۶۰ – ۲۳۲، درس ۲۶ – ۲۴٫
[۲] قمى، شیخ عباس، منتهى الامال، ص ۱۰۵۰ – ۱۰۴۴ و ص ۹۴۰ و… .
[۳] قمى، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، زیارت ائمه ی بقیع (ع)، نیز سایر زیارات.
[۴] همان، زیارت والده ی حضرت قائم (عج).
پاسخ دهید