در کلمات بزرگانی همانند ابن عباس، این پیشنهاد مطرح شد که امام حسین (علیه السّلام) به سمت یمن رفته، از آن‌جا داعیان خود را به اطراف بفرستد و نهضت خود را سامان‌دهی کند تا بتواند در مقابل یزید بایستد.[۱]

حال در این‌جا این پرسش مطرح می‌شود که چرا امام (علیه السّلام) اصلاً این گزینه را مد نظر قرار نداد؟

در پاسخ به این پرسش باید به امور زیر توجّه داشت:

۱ – گرچه اهل یمن از حضور حضرت علی (علیه السّلام) در زمان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در یمن خاطره‌ی خوشی داشتند[۲] و تمایلاتی نسبت به آن حضرت (علیه السّلام) ابراز می‌داشتند؛ امّا هرگز نمی‌توان در مقایسه با کوفه، این سرزمین را در این زمان به عنوان پایگاهی برای شیعه معرّفی کرد.

۲ – پیشینه‌ی اهل یمن نشان می‌دهد که نمی‌توان در مواقع بحرانی بر روی آن‌ها حساب ویژه‌ای باز کرد؛ زیرا در زمان حکومت حضرت علی (علیه السّلام)، همین یمنیان در مقابل سپاه نه چندان قوی و قدرتمند معاویه، در سلسله حملاتی (مشهور به غارات)[۳] کوتاهی کرده و فرماندار خود عبید الله بن عباس را تنها گذاشتند؛ به گونه‌ای که او ناچار به کوفه فرار کرد و سپاهیان بی‌رحم معاویه به رهبری بسر بن ابی ارطاه، به راحتی شهر را اشغال نمودند و عدّه‌ای از مردم – که در میان آن‌ها دو طفل کوچک عبید الله بن عباس نیز وجود داشتند- قتل عام کردند.[۴]

۳ – یمن در این زمان از شهرهای مرکزی و مهمّ مملکت اسلامی به شمار نمی‌رفت و مانند کوفه به شهرهایی همانند بصره، مدائن و دیگر شهرهایی که امکان فراهم آمدن یاران امام (علیه السّلام) و ملحق شدن آن‌ها به سپاه آن حضرت در کوفه وجود داشت، نزدیک نبود.

۴ – سابقه‌ی ارتداد قبایلی از یمن در ماه‌های آغازین رحلت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، پیشینه‌ای منفی از این کشور در اذهان باقی گذاشته بود و این احتمال وجود داشت که در صورت مرکزیّت آن برای قیام امام حسین (علیه السّلام) مردم، این قیام علیه حکومت را با آن پیشینه بسنجند و آن‌ها را از یک سنخ ببینند؛ به ویژه آن‌که دستگاه حکومت اموی به خوبی می‌توانست از این پیشینه در راه آلوده کردن قیام آن حضرت بهره‌برداری کند.

۵ – دوری یمن از دیگر شهرهای اسلامی و جدا افتادگی آن، این امکان را به راحتی به حکومت اموی می‌‌داد که در صورت وقوع قیام، آن را به راحتی سرکوب کند.

۶ – امام حسین (علیه السّلام) در این زمان دعوتی جدّی از سوی یمنیان نداشت؛ بنابراین انگیزه‌ای در میان آنان برای دفاع از آن حضرت در مقابل یزید وجود نداشت و انگیزه‌های که در مردم کوفه برای دعوت از امام (علیه السّلام) وجود داشت – حتّی یک صدم آن‌ها- در یمنیان وجود نداشت؛ انگیزه‌هایی همچون: دفاع عقیدتی از اهل بیت (علیه السّلام)، بازسازی مرکزیّت کوفه در مقابل شام، احیای حکومت عدل علوی در کوفه، رهایی از ظلم و ستم بنی امیّه و…

 

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی ویژه محرم؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: گروه مؤلفان

 

[۱]. الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۵۴۵٫

[۲]. همان، ج ۱، ص ۶۵۱٫

[۳]. برای اطلاع کامل ر.ک: الغارات.

[۴]. الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۴۳۱٫