۳۴ جلد از مجموعه ۱۱۰ جلدی بحار الأنوار، ذیل عناوین مرتبط با تاریخ اسلام قرار دارند و میتوان این تاریخ را به سه بخش: «تاریخ پیامبر(ص) [ج ۱۵ ـ ۲۲]»، «تاریخ تحولات سیاسی از تشکیل سقیفه تا پایان خلافت امیرمؤمنان، علی(ع) [ج ۲۸ ـ ۳۴]» و «تاریخ امامان شیعه: [ج ۳۵ ـ ۵۳]» تقسیم نمود. مجلسی برای تکمیل دائرهالمعارف حدیثی خویش، به تدوین تاریخ اسلام با محدودهای که خودش تعریف نموده و بر اساس منابع شیعی، همت گمارده است. مصادر تاریخنگاری مجلسی و چینش ابواب تاریخی بحار الأنوار، بیانگر اثرپذیری تاریخنگری وی از مبانی کلامی شیعه است؛ اما وی در مواجهه با اخبار و احادیث تاریخی و سنجش آنها، روشی غیرکلامی برگزیده است.
این نوشتار که با هدف واکاوی روش نقد گزارشهای مربوط به تاریخ اسلام در بحار الأنوار تدوین شده، به این نتیجه رسیده است که مجلسی غالباً نظرات خود درباره احادیث را پس از نقل کامل روایت بیان نموده و در موارد بسیاری، به شباهت میان روایات منابع شیعه و سنّی و اقتباسهای احتمالی صورتگرفته در کتابهای مختلف اشاره کرده است. نقد محتوایی روایات شیعه و سنّی، رفع تعارض میان اخبار تاریخی منابع شیعی، ارجاع غیرمستقیم به منابع اهلسنّت، توجه به عنصر زمان در نقادیها و رفع ابهام از اسامی خاص در برخی روایات تاریخی، از دیگر شیوههای رایج شرح اخبار در بحار الأنوار علامه مجلسی است. مجلسی در زمینه شرح و توضیح اخبار، گاه به روایات موازی و گاهی نیز به استنباطهای شخصی خویش متکی است. بااین-همه، برخی نقادیهای مجلسی در بخش تاریخ اسلام بحار الأنوار، بر پیش-فرضهای اعتقادی استوار است که شامل موارد معدود و خاصی میگردد.
شیوه نقد اخبار تاریخ اسلام در بحار الأنوار
مقاله ای از رسول جعفریان و قاسم قریب و حسن طارمی راد
پاسخ دهید