آیا فقط اعضایی که دارای روح می باشند در قیامت شهادت می د هند؟ اگر چنین است موی انسان می تواند شهادت دهد؟

پاسخ اجمالی

از آیات و روایات زیادی استفاده می شود که اعضا و جوارح انسان در روز قیامت – به ضرر یا نفع انسان – شهادت می دهند. از مجموع این آیات و روایات استنباط می شود که این شهادت دادن اختصاص به اعضا و جوارح دارای روح حیوانی نبوده، بلکه حتی اعضا و جوارحی؛ مانند مو، ناخن، دندان و…، نیز که دارای روح حیوانی نبوده می توانند بر ضرر یا نفع انسان شهادت دهند، حتی بالاتر از آن، دیگر اشیای عالم غیر از اعضا و جوارح انسان اعم از جمادات، نباتات، حیوانات و حتی زمان نیز در روز قیامت بر ضرر یا به نفع انسان شهادت خواهند داد.

 

پاسخ تفصیلی

در آیات و روایات زیادی سخن از زنده شدن انسان ها در قیامت و حسابرسی و محاکمه آنان به میان آمده است که برخی از آیات و روایات به تشریح چگونگی این محاکمه پرداخته اند. یکی از مواردی که در این راستا می توان به آن اشاره کرد، شهادت و گواهی شاهدان و گواهانی خواهد بود که علیه انسان در آن روز شهادت می دهند.
اینک به طور اختصار با بیان آیات و روایات مربوطه، به گواهان و کیفیت شهادتشان در قیامت خواهیم پرداخت.
گواهان در روز قیامت    
به طور کلى از آیات قرآن و روایات، استفاده می شود که هفت گواه به شرح زیر، براى محاکمه در دادگاه عدل الهی وجود دارند و به آنچه انسان در عالم دنیا مرتکب شده گواهی می دهند تا هیچ راه انکار برای انسان باقی نماند.[۱]
۱ – ذات مقدس و پاک خداوند متعال: «وَ ما تَکُونُ فِی شَأْنٍ وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَ لا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا کُنَّا عَلَیْکُمْ شُهُوداً إِذْ تُفِیضُونَ فِیهِ»؛[۲] در هر حال که باشى و هر آیه اى از قرآن که بخوانى و هر کارى را انجام دهید ما گواه بر شما هستیم هنگامى که در آن وارد می شوید.
۲ – پیامبران و اوصیاء: «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى‏ هؤُلاءِ شَهِیداً»؛[۳] چگونه خواهد بود آن  روز که از هر امتى گواهى می آوریم، و تو را گواه بر آنها قرار می دهیم.
۳ – فرشتگان: «وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ»؛[۴] در آن روز هر انسانى وارد صحنه محشر می شود، در حالى که فرشته اى با او است که او را به سوى حساب سوق می دهد و گواهى از فرشتگان است که بر اعمال او شهادت می دهد.
۴ – زمین: «یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها»؛[۵] در آن روز زمین اخبار خود را بازگو می کند.
۵ – زمان یکی از گواهان است. اگرچه در متن آیات قرآن به این امر اشاره نشده، ولى در روایات معصومین به آن اشاره شده است. چنان که امام على(ع) می فرماید: «هیچ روزى بر فرزند آدم نمی گذرد، مگر این که به او می گوید: اى فرزند آدم! من روز تازه اى هستم و بر تو گواهم، در من سخن خوب بگو، و عمل نیک انجام ده، تا در قیامت به نفع تو گواهى دهم».[۶]
۶ – زبان و دست و پا و چشم و گوش انسان ها: «یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛[۷] در آن روز زبان ها و دست ها و پاهایشان بر ضد آنها نسبت به اعمالى که مرتکب شدند گواهى می دهد.
۷ – پوست تن انسان: «وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّهٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»؛[۸] آنها به پوست هاى تنشان می گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهى دادید؟! آنها جواب می دهند: همان خدایى که هر موجودى را به نطق درآورده ما را گویا ساخته و او شما را نخستین بار آفرید، و بازگشتتان به سوى او است.
کیفیت سخن گفتن و شهادت اعضا و جوارح
در چگونگی شهادت اعضا و جوارح انسان در روز قیامت، سه دیدگاه وجود دارد:
۱ – خداى متعال، به اعضا و جوارح، دهان و زبان می دهد و آنان را به سخن درمی آورد و وادار می نماید که بر ضرر صاحبانشان شهادت دهند.[۹]
۲ – در آنها ایجاد کلام می نماید همان گونه که براى حضرت موسى(ع) درخت را به صدا درآورد.
۳ – حالات و علاماتى در اعضا و جوارح، پدیدار می گردد که دلالت بر کردار و رفتار هر یک از آنها در دنیا دارد. به عبارت دیگر؛ از زبان حال اعضا و جوارح، اعمال آنها فهمیده می شود؛ مانند هیجان، تپش قلب و رنگ پریدگی شخص که دلالت بر ترس و وحشت دارد. یا مثل خستگی و چرت زدن که آن را علامت شب بیداری می دانیم و به شخص می گوییم؛ چشم تو شهادت می دهد بر این که تو شب بیدار بوده اى.[۱۰]
در این که آیا تمام اعضای بدن و تمام اشیای عالم سخن گفته و علیه انسان شهادت می دهند، یا این سخن گفتن و شهادت اختصاص به موجودات زنده ای دارد که صلاحیت سخن گفتن دارند، بین مفسران اختلاف نظر وجود دارد:
برخی گفته اند: «اگر نطق در آیه را به معنای حقیقی و سخن گفتن تفسیر کنیم، شهادت در قیامت، اختصاص به چیزهایی دارد که صلاحیت و قابلیت سخن گفتن داشته باشند، و اگر نطق را به دلالت حال تفسیر کنیم، در این صورت عام بوده و شامل تمام موجودات ممکن می شود».[۱۱]
گروهی نیز گفته اند: «کُلَّ شَیْ‏ءٍ» در آیه دلالت بر عموم می کند و شامل تمام اشیای عالم اعم از جماد، نبات، حیوان و…، می شود همان گونه که تمام اشیای عالم اعم از جماد، نبات، حیوان و…، تسبیح گوی پروردگار متعال می باشند.[۱۲] بنابراین، نطق را چه به معنای سخن گفتن تفسیر کنیم یا به دلالت حال، این شهادت دادن عمومیت داشته و شامل تمام موجودات حتی جمادات نیز می شود و همه می توانند علیه انسان شهادت و گواهی دهند.[۱۳]
گفتنی است؛ حتی اگر به هر دلیلی عمومیت «أَنْطَقَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ» در این آیه را نیز نپذیریم باز هم با عنایت به آیات و روایاتی که دلالت بر شهادت زمین و زمان در روز قیامت دارند استنباط می شود که شهادت در قیامت، اختصاص به موجودات زنده ندارد. علاوه بر این؛ حتی روایات خاصه ای داریم که تصریح بر شهادت مو و مژه چشم در روز قیامت دارند و ما به عنوان نمونه به دو مورد اشاره می کنیم:
در روایتی آمده است: «در روز عرض اکبر، شخصى را به حساب گاه حاضر سازند که در دنیا به حسب ظاهر، عمل هاى خوب کرده باشد و عمل هاى او را به جناب احدیّت عرض کنند، حضرت بارى «عزّ اسمه»، هر یک از عمل هاى او را به عیبى و قصورى معیوب کند و آن شخص مأمور شود به دخول جهنّم، یک موى از مژه‏ چشم او، بعد از طلب اذن عرض کند که: خدایا! این شخص در شبى از شب ها، یاد تقصیرات خود کرده، رقّت نمود و در چشم او اشک بهم رسید، به قدر آن که من تر شدم، خداوند عالم به عزّت آن اشک، او را می آمرزد و از جهنّم نجات می دهد.[۱۴]
در روایت دیگری نیز نقل شده است: «کسى که سوره هاى‏ “الشَّمْس”، “اللَّیْل”، “الضُّحى”‏ و “الشرح‏” را در شب یا روز، بسیار تلاوت کند، هیچ چیزى در پیرامون او نمی ماند، مگر آن که در روز قیامت براى او [به نیکى و نیکوکارى] شهادت‏ می دهد، حتى مو و پوست و گوشت و خون و رگ ها و اعصاب و استخوان هاى او و هر آنچه را که زمین [از اعضاى او] بر پشت خود می کشد».[۱۵]
در نتیجه تمام اعضای بدن انسان حتی مو، ناخن، مژه چشم و…، نیز می توانند در روز قیامت بر ضرر یا نفع انسان شهادت بدهند و این شهادت دادن اختصاص به اجزاء یا اشیایی ندارد که دارای روح حیوانی و یا صلاحیت سخن گفتن داشته  باشند.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ر. ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۲۵۵ – ۲۵۷، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول،  ۱۳۷۴ش.

[۲] . یونس، ۶۱٫

[۳]. نساء، ۴۱٫

[۴]. ق، ۲۱٫

[۵]. زلزال، ۴٫

[۶]. ابن بابویه، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه،‏ محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج ۴، ص ۳۹۷، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

[۷]. نور، ۲۴٫

[۸]. فصلت، ۲۱٫

[۹]. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، محقق، بلاغی، محمد جواد، ج ۹، ص ۱۴، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش؛ طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۷، ص ۳۷، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۱۰]. ر. ک: بانوى اصفهانى، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ۱۱، ص ۳۲۲، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش؛ حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنا عشرى، ج ۱۱، ص ۳۶۱، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش؛ کاشانى، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، ج ۸، ص ۱۸۱ – ۱۸۲، تهران، کتابفروشى محمد حسن علمى، ۱۳۳۶ش.

[۱۱]. ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۷، ص ۳۸۰ – ۳۸۱؛ کاشانى، ملا فتح الله، زبده التفاسیر، تحقیق، بنیاد معارف اسلامى، ج ۶، ص ۱۷۶، قم، بنیاد معارف اسلامى، چاپ اول، ۱۴۲۳ ق؛ قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محقق، درگاهی، حسین، ج ۱۱، ص ۴۳۹، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

[۱۲]. اسراء، ۴۴٫

[۱۳]. ر. ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏۱۷، ص ۳۸۰؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج‏۱۱، ص ۳۲۳٫

[۱۴]. شهید ثانى، زین الدین بن على‏، شرح مصباح الشریعه، مترجم، گیلانى، عبد الرزاق، محقق، آقا جمال خوانسارى، محمدبن حسین‏، ص ۵۵، تهران، پیام حق، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۱۵]. ابن بابویه، محمد بن على‏، پاداش نیکیها و کیفر گناهان، (ترجمه ثواب الأعمال)،‏ مترجم، مجاهدى، محمد على، محقق، مجاهدى، محمد على‏، ص ۳۲۲، قم، سرور، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.