نخست باید دانست سعى و تلاش آدمى، تنها به تلاش هاى ظاهرى و فعالیت هاى فیزیکى منحصر نیست؛ بلکه ارتباط معنوى و محبت به اولیاى خدا نیز از اعمال بافضیلت شمرده شده است. علاوه بر این شفاعت اولیاى الهى، متوقف بر شرایطى است که همگى بر عمل و استحقاق شفاعت شونده استوار است و کسانى که در دنیا با سعى و تلاش خود، این شرایط را تحصیل کرده اند، مشمول شفاعت خواهند شد.

در تعبیر روایات، «شفاعت»، پاداش و هدیه الهى به انسان هایى است که عمل و عقیده آنان، مورد پسند و رضایت خداوند است.[۱] این پاداش بر اساس اصل قرآنى «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاّ ما سَعى»،[۲] تنها به کسانى داده مى شود که در دنیا، تلاش و سعى خود را در عمل به دستورات و وظایف الهى و رسیدن به مقام قرب او و نیز جلب رضایت او به کار گرفته اند و با اولیاى الهى، هم فکر، هم عقیده و همراه شده اند. البته ممکن است گه گاهى دچار خطا و لغزش نیز شده باشند. در حقیقت این افراد، به واسطه عمل خود در دنیا، استحقاق مغفرت الهى را در آخرت پیدا کرده اند.

توجّه به بعضى آیات و روایات، نقش مهم عمل انسان را در بهره مندى از شفاعت، بیشتر آشکار مى سازد:

۱ – قرآن کریم، عمل نکردن به وظایف و دستورات دینى را علت عدم بهره مندى برخى اهل دوزخ از شفاعت مى داند: «از اهل جهنم سؤال مى شود: چه چیزى شما را جهنمى کرد؟ گویند: از نمازگزاران نبودیم و بینوایان را اطعام نمى کردیم و با اهل باطل در هرزه فرو مى رفتیم. پس شفاعت شفیعان به حال آنان سودى نمى بخشد».[۳]

۲ – امام صادق (علیه السّلام)  مى فرماید: «هر کس دوست دارد شفاعت شافعان در مورد او سودمند باشد، باید رضایت خداوند را جلب کند و هیچ کس رضایت خدا را جلب نخواهد کرد، مگر با اطاعت از خدا، پیامبر و امامان معصوم».[۴]

۳ – قرآن کریم مى فرماید: «ما لِلظّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ یُطاعُ»؛[۵] «در روز قیامت براى ستمگران، دوست و شفاعت کننده اى که شفاعتش پذیرفته شود، وجود نخواهد داشت».

بنابراین نجات با شفاعت، بر اساس سعى و عمل به اضافه لطف و رحمت خداوند است.

در نتیجه، شفاعت نه تنها با آیه بالا در تناقض نیست؛ بلکه منطبق بر آن و مبتنى بر عمل انسان است.

دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی

[۱] – بحارالانوار، ج ۸، ص ۴۰، ح ۲۲٫

[۲] – نجم ۵۳، آیه ۳۹٫

[۳] – مدثر ۷۴، آیات ۴۲ـ۴۶٫

[۴] – بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۲۰، ح ۹۳٫

[۵] – غافر ۴۰، آیه ۱۸٫