از گزارش‌های معتبر تاریخی، چنین به دست می‌آید که سه روز قبل از شهادت امام حسین (علیه السّلام) (در روز هفتم محرّم) دستوری از عبید الله بن زیاد از این قرار به عمر بن سعد ابلاغ شد که: «بین حسین و آب فاصله انداز و مگذار که قطره‌ای از آن بنوشند» و این عمل را نوعی انتقام در مقابل بستن آب بر عثمان تلقّی کرد!![۱]

ابن سعد به مجرّد دریافت این دستور، عمرو بن حجّاج را با پانصد سوار، مأمور مراقبت از شریعه‌ی فرات به منظور جلوگیری از دسترسی امام (علیه السّلام) و یارانش به آب کرد.[۲] در این دو سه روز امام (علیه السّلام) و یارانش از طرق مختلف سعی در دسترسی به آب داشتند؛ زیرا تحمّل تشنگی در آن بیابان سوزان- به ویژه با آن کاروان مشتمل بر زنان و کودکان- بسیار طاقت‌فرسا بود.

در برخی از گزارش‌ها چنین آمده است: امام حسین (علیه السّلام) در محدوده‌ی اردوگاه خود اقدام به حفر چاه‌هایی کرده بود؛ امّا وقتی گزارش آن به ابن زیاد رسید و او دستور شدّت عمل بیشتر و ممانعت از حفر چاه را به ابن سعد ابلاغ کرد.[۳]

همچنین گزارشی از حمله‌ی شبانه حضرت عباس (علیه السّلام) به همراه سی سوار و بیست پیاده به پرچمداری نافع بن هلال به فرات در منابع معتبر نقل شده است. آنان پس از درگیری با گروه عمرو بن حجّاج، موفّق به پر کردن بیست مشک آب می‌شوند.[۴]

زمان دقیق این گزارش نقل نشده است؛ امّا در آن عبارت «لما اشتدّ على الحسین و أصحابه العطش‏» (چون تشنگی بر حسین و یارانش فشار آورد) آمده است.

برخی از گزارش‌ها حکایت از ریختن آب از سوی امام (علیه السّلام) بر چهره‌ی خواهرش زینب  (علیها سلام) در روز عاشورا دارد؛ زیرا وقتی او اشعار آن حضرت مبنی بر نزدیک بودن شهادتش را شنید، از حال رفته بود.[۵]

این گزارش اجمالاً دلالت بر وجود آب در شب عاشورا می‌کند؛ علامه‌ی مجلسی در بحار الانوار مسأله عدم مضیقه آب را در صبح روز عاشورا- حتّی برای آشامیدن- با صراحت بیشتری مطرح می‌کند. در این گزارش چنین آمده است:

«ثُمَّ قَالَ لِأَصْحَابِهِ قُومُوا فَاشْرَبُوا مِنَ الْمَاءِ یَکُنْ آخِرَ زَادِکُمْ وَ تَوَضَّئُوا وَ اغْتَسِلُوا وَ اغْسِلُوا ثِیَابَکُمْ لِتَکُونَ أَکْفَانَکُمْ ثُمَّ صَلَّى بِهِمُ الْفَجْرَ»؛^[۶] «سپس امام (علیه السّلام) به اصحاب خود فرمود: برخیزید و آب بنوشید که آخرین آذوقه‌ی شما از دنیا است و وضو بگیرید و غسل کنید و لباس‌های خود را با آن بشویید تا کفن‌های شما باشد. آن‌گاه امام (علیه السّلام) نماز صبح را با آنان به جماعت خواند».

از عبارت «یَکُنْ آخِرَ زَادِکُمْ» و نیز از گزارش‌های مربوط به روز عاشورا چنین استفاده می‌شود که پس از اتمام این ذخیره آبی، دیگر دسترسی به آب میسّر نشد و امام (علیه السّلام) و یاران و خاندانش در آن گرمای طاقت فرسای کربلا تا هنگام شهادت، علاوه بر مبارزه سنگین با دشمن با تشنگی شدید نیز دست به گریبان بودند.

علامه‌ی مجلسی (رحمه الله علیه) در ادامه‌ی گزارش خود سخن از ریشخند یکی از لشکریان عمر بن سعد به نام تمیم بن حصین خزاری به میان آورده که می‌گوید:

«ای حسین، و ای یاران حسین! آیا به آب فرات نمی‌نگرید که چگونه همانند شکم مار می‌درخشد؛ به خداوند سوگند که از آن قطره‌ای نخواهید آشامید تا آن‌که مرگ را دریابید!»[۷]

حرّ نیز در روز عاشورا و در هنگام نصیحت به کوفیان، آنان را به جهت ممانعت از دسترسی امام (علیه السّلام) و یارانش به آب فرات توبیخ کرده است.[۸]

همچنین گزارش تلاش امام (علیه السّلام) برای به دست آوردن آب و ممانعت شمر از آن و ریشخند او به آن حضرت و نفرین امام (علیه السّلام) بر او در برخی از منابع آمده است.[۹]

علامه مجلسی (رحمه الله علیه) روایتی را نقل می‌کند که مضمون آن درخواست عباس برای مبارزه و مأمور شدن او از طرف امام (علیه السّلام) به منظور آوردن آب برای اطفال و کودکان حرم می‌باشد. همان‌گونه که مشهور است، عباس (علیه السّلام) موفّق به آوردن آب نشد و در راه بازگشت به شهادت رسید.[۱۰]

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی ویژه محرم؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: گروه مؤلفان

[۱]. بلاذری، ج ۳، ص ۱۸۰٫

[۲]. همان‌ها.

[۳]. الفتوح، ج ۵، ص ۹۱: «… فقد بلغنی ان الحسین یشرب الماء هو و اولاده و قد حفروا الآبار و نصبوا الاعلام فانظر اذا ورود علیک کتابی هذا فامنعهم من حفر الآبار ما استطعت و ضیق علیهم و لا تدعهم یشربوا من ماء الفرات قطره واحده».

[۴]. وقعه الطف، ص ۱۵۲٫

[۵]. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۴۴؛ وقعه الطف، ص ۲۰۱؛ لهوف، ص ۱۰۴٫

[۶]. بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۱۷٫

[۷]. بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۱۷٫

[۸]. انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۸۹؛ الارشاد، ص ۴۵۳٫

[۹]. ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص ۸۶؛ به نقل از: بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۵۱٫

[۱۰]. بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۴۱ و ۴۲٫