قرن پنجم

۱٫‍ مقتل الحسین (علیه السلام) ابو عبدالله حاکم نیشابوری[۱] (۴۰۵ ق).

۲٫‍ تاریخ و قیام امام حسین (علیه السلام) در کتاب الارشاد فی معرفه حُجَج الله علی العِباد؛ شیخ مفید (۴۱۳ ق).

3. بخش تاریخ عاشورا از کتاب تَجارِبُ الأُمَم و تَعَاقُبُ الْهِمَم؛ ابو علی مِسْکوَیْه رازی (۴۲۱ ق).

4. مقتل الحسین بن علی؛ ابو زید عُماره بن زید خَیْوانی همدانی[۲] (متوفای پیش از ۴۵۰ ق).

5. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ شیخ طوسی[۳] (۴۶۰ یا ۴۵۸ ق).

6. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ ابوالحسن احمد بن عبدالله بَکری (قرن پنجم).[۴]

قرن ششم

۱٫‍ مقتل الحسین (علیه السلام)؛ ابو المؤید موفّق بن احمد خوارزمی (۵۶۸ ق).

2. مقتل نور الائمه (فارسی)؛ ابو المؤید موفّق بن احمد خوارزمی (۵۶۸ ق).

کمال الدین حسین بن علی واعظ کاشفی (۹۱۰ ق) در کتابش (روضه‌الشهداء) در گزارش قیام عاشورا، بارها از کتابی به نام نور الائمه که مؤلفش خوارزمی است، یاد کرده و از آن مطالبی نقل نموده است.[۵] پرسشی که در این باره مطرح است، این است که آیا کتاب یاد شده، همان ترجمه‌ی مقتل خوارزمی است یا خوارزمی، مقتل دیگری برای پارسی‌زبانان نوشته است؟

با بررسی و مقایسه‌ای که به طور اجمالی صورت گرفت، پاسخ این پرسش را نمی‌توان به آسانی و روشنی داد؛ چرا که برخی از نقل‌های کاشفی از کتاب یاد شده، تا اندازه‌ای به مطالب مقتل خوارزمی شباهت دارد؛[۶] اما برخی مطالب نقل شده‌ی دیگر، یا اصلاً درمقتل خوارزمی یافت نشد، یا هیچ شباهتی با متن عربی اشعار و رجزهای مقتل ندارد؛ مانند ترجمه‌ی فارسی اشعار و رجزها.[۷]

3. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ سید نجم الدین محمد بن امیر کابن ابی الفضل جعفری قوسینی[۸] (متوفای پیش از ۵۸۵ ق).

4. گزارش زندگی، مناقب و فضایل امام حسین (علیه السلام) و قیام عاشورا در کتاب مناقب آل ابی طالب (علیه السلام)؛ ابن شهر آشوب (۵۸۸ ق).

5. ترجمه ریحانه رسول الله الامام الحسین، از تاریخ مَدینه دِمَشق؛ ابوالقاسم علی بن حسن بن هبه الله، مشهور به ابن عساکر دمشقی (۵۷۱ ق).

6. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ ابوالقاسم مجیر الدین محمود بن مبارک بن علی بن مبارک واسطی بغدادی[۹] (۵۹۲ ق).

7. قیام امام حسین (علیه السلام) (برگزیده از کتاب الفتوح ابو اعثم)؛ ترجمه‌ی محمد بن احمد مستوفی هرَوی (ترجمه‌ شده در سال ۵۹۶ ق)؛ تصحیح غلام رضا طباطبایی مجد.

8. مقتل الشهداء، (فارسی)؛ ابو المفاخر رازی[۱۰] (قرن ششم). وی از شعرای پارسی‌گوی قرن ششم است که مهم‌ترین اثر او، مقتل الشهداء بوده است. به نظر می‌رسد رازی، گزارش واقعه‌ی کربلا را بیشتر در قالب شعر آورده است. وی با ترجمه‌ی رجزهای اصحاب امام حسین به فارسی، سهم مهمی در مقتل‌نویسی به زبان فارسی داشته است.[۱۱] این نگاشته در اختیار کاشفی، مؤلف روضه الشّهداء بوده و بسیاری از اشعار،[۱۲] و در مواردی متن منثور آن را آورده است.[۱۳]                                                        منبع: کتاب مقتل جامع سیدالشهدا علیه السلام/ تحقیق و تنظیم: مهدی پیشوایی/ مؤلف: جمعی از نویسندگان / انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

[۱]. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا، ج ۳، ص ۱۹۴٫

[۲]. نجاشی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ص ۳۰۳، ش ۸۲۷٫

[۳]. شیخ طوسی، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، ص ۲۴۲، ش ۷۱۴؛ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص ۱۵۰، ش ۷۶۶٫ وی از مقتل الحسین شیخ طوسی با نام مختصر فی مقتل الحسین (علیه السلام) یاد کرده است.

[۴]. سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت فی المکتبه العربیه، ص ۵۴۸؛ عبد الجبار رفاعی، مُعجَم ما کُتِبَ عن الرسول و اهل البیت، ج ۸، ص ۷۴٫

[۵]. برای نمونه: کاشفی، روضه‌ الشهداء، تصحیح محمد رمضانی، ص ۸۸، ۱۰۰، ۲۰۵، ۲۳۰، ۲۶۹، ۳۳۷٫

[۶]. برای نمونه مقایسه کنید روضه الشهداء، ص ۲۰۵، ۲۶۰، ۲۶۹، ۲۸۸ – ۲۸۹، ۲۹۴ – ۲۹۵، ۳۶۴، ۳۸۱، ۳۹۱ را به ترتیب با مقتل الحسین  خوارزمی، ج ۱، ص ۱۹۴، ۲۳۴، ۲۴۶ – ۲۴۷ و ج ۲، ص ۱۱- ۱۳، ۱۴، ۴۰ – ۴۲، ۵۸، ۷۴ – ۷۵٫

[۷]. مقایسه کنید روضه الشهداء، ص ۲۹۹، ۳۱۵ – ۳۱۶٫ ۳۳۷، ۳۴۴ – ۳۴۶ را به ترتیب با مقتل الحسین خوارزمی، ج ۲، ص ۱۷ – ۱۸، ۲۶ – ۲۷، ۳۰، ۳۲ – ۳۳٫

[۸]. منتجب الدین علی بن بابویه رازی، فهرست منتجب الدین، ص ۱۱۹، ش ۴۵۷٫

[۹]. اسماعیل پاشا بغدادی، هدیه‌ العارفین، ج ۲، ص ۴۰۴؛ همو، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشفُ الظّنون عَن اسامی الکتب و الفُنون، ج ۲، ص ۵۴۰؛ سید عبد العزیز طباطبایی، اهل البیت (علیه السلام) فی المکتبه العربیه، ص ۵۴۶، ش ۷۰۴٫ البته طباطبایی، نام او را «مجیر الدین» ثبت کرده است؛ اما اسماعیل پاشا، «مجیر» نوشته است.

[۱۰]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۲۲، ص ۳۲٫

[۱۱]. رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، ج ۲، ص ۵۳۸ – ۵۳۹٫

[۱۲]. کاشفی، روضه الشهداء، تصحیح محمد رمضانی، ص ۲۰۵، ۲۶۳، ۲۷۸، ۲۸۱، ۲۸۸، ۲۹۴، ۳۰۴ – ۳۰۵، ۳۰۹، ۳۱۵، ۳۱۶، ۳۲۲، ۳۲۹، ۳۳۸، ۳۴۳٫

[۱۳]. همان، ص ۳۵۳، ۳۶۵، ۳۸۱، ۳۹۵٫