کدام سوره به مادر قرآن معروف است؟

پاسخ اجمالی

سوره حمد، اولین سوره قرآن است، که اسامی مختلف و متعددی دارد که هر کدام از آن اسامی، به یکی از ویژگی ها اشاره دارد. یکی از نام های این سوره «امّ الکتاب»[۱] است؛ «ام» به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است.[۲] از جهت این که «ام» به معنای مادر نیز است، به آن مادر قرآن نیز گفته اند.[۳]
نام های دیگر سوره حمد که در روایات به آن اشاره شده عبارت اند از:
۱ – فاتحه الکتاب[۴]: زیرا مصحف و کتاب قرآن با این سوره آغاز می شود.
۲ – حمد[۵]: زیرا در ابتدای این سوره، خدای عالمیان مورد ستایش قرار گرفته و واژه حمد در آن به کار رفته است.
۳ – اُمّ الکتاب[۶]: ام به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است.
۴ – سَبع المَثانی[۷]: کلمه «سبع» اشاره به این دارد که این سوره هفت آیه دارد و «مثانی» اشاره به این دارد که این سوره دو مرتبه نازل شده است؛ یک بار در مکه و یک بار در مدینه. شاید به این دلیل که در نماز دو مرتبه خوانده می شود، به آن مثانی گفته اند. در باره این وجه تسمیه، احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این که گفته اند: چون برخی از کلمات این سوره همچون ««اللَّه»، «رحمن»، «رحیم»، «ایّاک»، «صراط» و «علیه» دو مرتبه تکرار شده، این نام بر آن گذاشته شده است.[۸]
۵ – ام القرآن[۹]: زیرا این سوره اصل قرآن و جامع همه مطالب آن محسوب می شود.
به غیر از نام هایی که از جانب معصومین(ع) برای سوره حمد نقل شده، اسامی دیگری نیز برای سوره حمد گفته شده و در کتب تفاسیر آمده است که عبارتند از:
۶ – وافی: به این دلیل که قرائت آن در نماز باید به صورت کامل باشد و خواندن بخشی از آن، کافی نیست.
۷ – کافی: از این جهت که از سوره های دیگر بی نیاز ولی سوره های دیگر به آن محتاجند.
۸ – شافی (شفاء): زیرا این سوره شفا دهنده بیماری ها است.
۹ – اساس: به این دلیل که اساس عبادت، به آن بستگی دارد و یا به این دلیل که دربر دارنده اساس عبادت است.
۱۰ – شکر: چون حاوی شکرگذاری و حق شناسی از صاحب نعمت حقیقی است.
۱۱ – تعلیم مسأله: زیرا خداوند در این سوره، روش درخواست از او را به بندگانش نشان داده است. به این صورت که اول باید او را حمد و ثنا کنند و خلوص و توحید را در قلب خود جای دهند و بعد درخواست خود را مطرح سازند.
۱۲ – مناجات: از این رو که نمازگزار با این سوره با خدا مناجات می کند، چنین نامی بر آن اطلاق شده است.
۱۳ – تفویض: بدین جهت که این سوره متشمل بر استعانت بنده از خدا در همه امور و تفویض همه کارها به او است.
۱۴ – رقیه: برای این که این سوره، تعویذی برای همه بیماری ها و دردها و موجب حفظ از گزندگان و درندگان است.
۱۵ – دعا.
۱۶ – صلاه.[۱۰]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. شیخ صدوق، الامالی، کتابچی، ج ۱، ص ۵۴۹، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

[۲]. طیب، سید عبد الحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۸۲، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

[۳]. ر.ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، ج ‏۱، ص ۲۹، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق؛ بلاغی، سید عبد الحجت، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، ج ‏۱، ص ۲۴۶، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.

[۴]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۹۵، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.

[۵]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، ص ۱۳۴، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.

[۶]. البرهان، ج ۱، ص ۹۸٫

[۷]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج ۱، ص ۱۹، المطبعه العلمیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.

[۸]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۸۱-۸۳، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

[۹]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص ۲۰۹، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

[۱۰]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج ۱، ص ۲۴-۲۵، انتشارات میقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.