مدتی هست که یک شبهه ذهن مرا شدیداً درگیر کرده است؛ هرچه جستجو می کنم جوابی برایش پیدا نمی کنم. لطفاً به این شبهه پاسخ بدهید. در یکی از کتاب های مربوط به علوم قرآنی خواندم که نسخه قرآن عبدالله بن مسعود دو سوره به اسم «خلع» و «حفد» اضافه بر سوره های قرآن های معروف دارد و سه سوره کمتر دارد. بعد بحث شده بود که آیا این دو سوره واقعاً جزو قرآن هست؟ آن جا نوشته بود نظر مشهور این است که اینها جزو قرآن نیستند و دو تا دعا هستند که بعضی به اشتباه آنها را دو سوره قرآن حساب کردند. سؤال من این است که مگر قرآن معجزه نیست و فرق واضح و روشنی با کلامی غیر قرآن ندارد؟ و آیا خودش دعوت نکرده که اگر می توانید یک آیه مثل قرآن بیاورید؟ پس چرا در این جا برای بعضی این اشتباه پیش آمده که دو دعا را به جای سوره قرآن اشتباه گرفتند؟ آیا همین دو سوره نمی تواند پاسخی به تحدّی قرآن باشند؟

پاسخ اجمالی

در مورد «مصحف أبی بن کعب» نقل شده که این مصحف ویژگی هایی مخصوص به خود داشته که از جمله  آنها می توان به مقدم بودن سوره یونس بر سوره انفال، وجود اختلاف قرائت بر اثر اختلاف در لهجه، استفاده از کلمات مترادف اشاره کرد. یکی از این ویژگی ها، که در «فهرست» ابن ندیم و «الاتقان» سیوطی[۱] به آن اشاره شده است، وجود سوره هایی به نام های «خلع»[۲] و «حفد»[۳] در آن است.[۴] حتی برخی سوره دیگری نیز به این مصحف نسبت داده اند که برای آن نامی ذکر نشده است.[۵] با این وجود، ما معتقد به وجود چنین سوره هایی در قرآن نیستیم:
۱ – حتی اگر أبی بن کعب، متنی را در مصحف خود نگاشته باشد، این به تنهایی نمی تواند دلیل بر این باشد که این عبارات جزء قرآن است و خود ابی نیز چنین ادعایی نکرده است و باید به این نکته نیز توجه داشت که در این مصحف، اضافات دیگری نیز وجود دارد که جهت تفسیری و اختلاف در قرائت دارد.[۶] از این رو؛ نمی توان همه نوشته های موجود در این مصحف را جزء قرآن دانست.
۲ – این دو عبارت، دعاهایی هستند که اگر جزء قرآن بودند، از طرف دیگران نیز به عنوان قرآن برای ما نقل می شد. از سویی دیگر، حجتی بر قرآن بودن این دو عبارت اقامه نشده است.[۷]
۳ – مهم تر از همه این که این عبارات، سنخیتی با متن قرآن ندارد. از این رو؛ به صراحت می توان قرآنی بودن آن عبارات را رد کرد. چنان که گفته شده: «وقتی به دعاهای قرآنی نگاه می کنی، می بینی که این دعاها در نهایت بلاغت و وزانت قرار دارد. اما بین این عبارات(دعای حفد) و متون قرآن، تفاوتی بسیار زیاد وجود دارد. باید گفت که قنوت “حفد” توسط عمر بن خطاب انشاء و اختراع شده است».[۸]
۴ – با این وجود برخی معتقدند که این دو عبارت جزء قرآن بوده، ولی بعد منسوخ شده است. که بیشتر علمای علوم قرآنی آن را نمی پذیرند.[۹]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. به نقل از: المصاحف ابن اشته؛ سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۲۶، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.

[۲]. «بسم الله الرّحمن الرّحیم. اللهم انا نستعینک و نستغفرک. و نثنی علیک و لا نکفرک. و نخلع و نترک من یفجرک»؛ به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا! فقط از تو یارى و آمرزش می خواهیم. تو را سپاس می گوییم و بر تو کفر نمی ورزیم. و کسانى را که گناه کنند رد نموده و ترک می کنیم.

[۳]. «بسم الله الرحمن الرحیم. اللهم ایاک نعبد. و لک نصلی و نسجد. و الیک نسعى و نحفد. نخشى عذابک. و نرجو رحمتک. ان عذابک بالکفار ملحق»؛ به نام خداوند بخشنده مهربان. خدایا! فقط تو را می پرستیم. و فقط براى تو نماز می خوانیم و به سجده می رویم. و تنها به سوى تو قدم برداشته و می شتابیم. از عذابت می ترسیم. و به رحمتت امیدواریم. قطعاً عذاب تو به کافران خواهد رسید.

[۴]. جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، ص ۱۸۹، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم، ۱۳۸۰ش.

[۵]. «بسم الله الرّحمن الرّحیم. اللهم لا تنزع ما تعطى و لا ینفع ذالجد منک الجدّ سبحانک و غفرانک و حنانیک إله الحق‏»؛ کورانی، علی، عظیمی، سید محمود، تدوین قرآن، ص ۸۰، تهران، سروش، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

[۶]. نجار زادگان، فتح الله، سلامه القرآن من التحریف، ص ۱۰۶، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

[۷]. عنایه، غازی، شبهات حول القرآن و تنفیذها، ص ۵۰ – ۵۱، بیروت، مکتبه الهلال.

[۸]. علی جمعه، النسخ عند الاصولیین، ص ۷۳، قاهره، نهضت المصر، چاپ اول، ۲۰۰۵م.

[۹]. ر. ک: حسین جلالی، محمد حسین، دراسه حول القرآن الکریم، ص ۱۸۷، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.