ضرورت ارتباط امامان(علیهم السلام) با مردم و بیان و تبیین آموزه ها و احکام دینی برای آنان و نیز آماده سازی شیعیان برای پذیرش غیبت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و بالاخص ضرورت راه گشایی فرهنگی اقتصادی و اجتماعی شیعیان، موجب می‏ شد تا امامان(علیهم السلام) بعد از حضرت امام رضا(علیه السلام) در دوران خفقان و اختناق عباسیان به تأسیس سازمان وکالت اقدام نمایند تا نمایندگانی را در شهر های مختلف معرفی نموده و بتوانند زمینه ارتباط با امام(علیه السلام) را با کمترین آسیب و هزینه و شکنجه توسط مأموران حکومتی فراهم آورند. شرایط بحرانی که امامان شیعه(علیهم السلام) با آن روبه رو بودند.

 

هدف اصلی این روش دو چیز بود: یکی جمع آوری اموال (خمس، زکات، نذور و هدایا) از مناطق مختلف و دیگری پاسخ به پرسش ها و شبهات فقهی و عقیدتی شیعیان.

شاید عصر امام صادق(علیه السلام) آغاز وکالت در شیعه بوده است و نمایندگان امام صادق(علیه السلام) در نواحی مختلف به پاسخ گویی به سؤالات مردم می‏ پرداختند اما دوران امام موسی کاظم که تدابیر شدید امنیتی و جاسوسی عباسیان علیه امام شکل یافته بود تا حدودی گسترش وکالت را شاهدیم اما بیشترین دوره گسترش سازمان وکالت را در دوره بعد از امام رضا(علیه السلام) در میان شیعیان مشاهده می‏ کنیم چرا که از سویی اختناق حکومت و خفقان شدید شده بود و از سویی دیگر شکنجه شیعیان در ارتباط یافتن آنان با امامان(علیهم السلام) بسیار گسترده شده بود.

 

البته وکلا خود دارای سلسله مراتب بودند. وکلای امام(علیه السلام) برای نواحی چهارگانه زیر به عنوان وکلای کل بوده است:

الف – ناحیه بغداد، مدائن و عراق،

ب – ناحیه دوم: بصره و اهواز،

ج – ناحیه سوم: قم و همدان،

د – ناحیه چهارم: حجاز، یمن و مصر[۱]

و برخی وکیل جزء بوده اند و زیر نظر وکیل ایالت کار می‏ کردند که وکیل ایالت را امام تأیید می‏ کرده است.

نکته دیگر آن که وکلا در فراز و فرود روزگار و در برخی سخت گیری ها و یا دنیاطلبی ها دچار دگرگونی می‏ شدند و در برخی گزارش ها چنان آمده است که برخی از وکلا دچار دنیاطلبی شده و از صراط مستقیم الهی و پیروی امامان(علیهم السلام) بیرون رفته اند که امام خود آنان را برکنار نموده و به شیعیان اطلاع داده اند.

 

 

پی نوشت

[۱] – فضائل ائمه اطهار از دیدگاه اهل سنت، ص ۳۹۲ .