بررسی واقعه جانکاه عاشورا از جنبه‌های مختلف مادی و معنوی؛ یکی از مشغله‌های فکری محققان، علما و مورخان در طول تاریخ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان بوده است و نویسندگان هر دوره سعی داشته‌اند بر تمام جزئیات و اسرار این قیام عظیم و تراژدی بی‌نظیر تاریخ بشری آگاهی یابند. مقوله‌ای که به‌هیچ‌وجه در تاریخ کهنه نشده و در هر دوره‌ای بسته به شعاع و افق فکری محققان قبض و بسط یافته است. ازاین‌رو با تمام قدمت و کهنگی موضوع، محققان در هر دوره در شعاع پهناور و ژرف آن به جولان پرداخته‌اند. در این مقاله نیز نویسنده به‌تبع پیشینیان با چنین هدفی وارد شده است تا بتواند در پرتو نگرشی پویا و با استمداد از فلسفه تاریخ به درک روشن‌تری از زمینه‌های تاریخی قیام خوانندگان را رهنمون گردد.