سؤال خوب و ارزشمندی است که نه تنها برای دانشجویان بلکه برای طلاب جوان و آن ها که تازه پا به حوزه می گذارند می تواند مفید و مؤثر باشد.

چند نمونه از اصول و شیوه های خوب درس های حوزوی عبارتند از:

۱ – نگاه الهی به علم

نکته مهم این است که در فضای حوزه کمتر دغدغه آینده شغلی و نان و نوا مطرح می شود، بلکه هدف بیشتر بر جلب رضایت خداوند و اخلاص تأکید می شود و این که افتخار شاگردی مکتب امام صادق(علیه السلام) و سربازی امام زمان(عج)‌ داشته باشند. ازاین رو طلبه وقتی وارد حوزه می شود باید این ها را به عنوان اصول اساسی برای خود بپذیرد. به این دلیل است که اول جمله ای که طلبه در آغازین کتاب حوزه (کتاب شرح امثله از کتاب جامع المقدمات) به عنوان نقشه راه زندگی جدید خود می خواند حدیث معروف نبوی است که:

«اول العلم معرفه الجبار و آخر العلم تفویض الامر الیه»؛ «آغاز علم شناخت خداوند است و آخر علم واگذاری امور به خداوند است».

و به هر اندازه طلبه در پایداری این انگیزه و نیت کوشا باشد در حوزه و جامعه موفق خواهد بود و بهره خودش و بهره‌مندی مردم از او بیشتر خواهد شد.

۲ – رابطه عمیق استاد و شاگردی

در فضای حوزه ارتباط استاد و شاگرد فراتر از یک رابطه درس و علمی است، بلکه قبل از هر چیز استاد نقش یک پدر معنوی و اخلاقی را دارد که تربیت انسانی و دینی شاگرد مهم ترین وظیفه اوست. ازاین رو از گذشته دور در کلاس های درسی حوزه مرسوم بوده که جلسات درس با بیان یک آیه یا حدیث اخلاقی آغاز می شد. که این قطعاً تأثیر خاص خود را دارد.

۳ – انواع مطالعه

در حوزه برای فهم درست مباحث دو نوع مطالعه وجود دارد: یکی مطالعه سطحی و دیگری مطالعه عمیق و دقیق، اولی مطالعه قبل از درس است که اصطلاحاً طلبه ها به آن پیش مطالعه می گویند و دیگری مطالعه پس از درس و پیش از مباحثه است که باید با دقت و مراجعه به منابع اصلی صورت گیرد.

۴ – مباحثه

مباحثه نیز از دیگر سنت های حسنه و بسیار ارزشمند حوزه های علمیه از دیرباز بوده است. معمولاً دو یا سه نفر طلبه پس از فراگیری درس از استاد با روش های خاصی که مرسوم است کنار یکدیگر نشسته و یک نفر از آن ها در نقش یک استاد درس را توضیح می دهد و طرف مقابل نیز معمولاً نقش ناقد را دارد. با انجام مباحثه قدرت تدریس و مدیریت سخن در ارائه دهنده مطالب زیاد می شود و در شنونده قدرت دقت و حوصله نقد افزایش می یابد و در مجموع پس از گفت وگوها با انصاف و محبت به هم‌افزایی علمی می انجامد.

۵ – حاشیه نویسی

حاشیه نویسی طلاب و علما بر کتاب هایی که مطالعه می کنند نیز از سنت های نیکوی حوزوی است، که گاه خود به یک اثر علمی ماندگار تبدیل می شود. نمونه هایی از این آثار الان در حوزه مباحث فقهی و دیگر علوم، از گذشته به دست ما رسیده است و این خود به فضای نقد آزادانه علمی و تکامل علمی در یک حوزه خاص کمک می کند.

۶ – فضای آزاد نقد علمی

در کلاس درس حوزه، استاد هر اندازه بزرگ و صاحب کرسی باشد اما این مانع از آن نیست که شاگردان حرف استاد را بی چون و چرا بپذیرند، نه تنها حرف استاد، بلکه مجازند سخن نام آورا ن بزرگ علمی تاریخ حوزه مانند شهید ثانی و شیخ انصاری در فقه، ابن سینا و ملاصدرا در فلسفه یا شیخ مفید و خواجه نصیر در کلام را مستند به اصول و قواعد علمی و با نهایت ادب نقد و بررسی کنند.

۷ – معنویت و عبادت

علاوه بر اخلاص که پیش از این گفته شد، توجه به اصول عبادی و ارتباطات معنوی نیز اهمیت خاصی دارد. زیرا هم سبب تزکیه در کنار تعلیم است، و هم آرامش روحی و معنوی به طلبه می بخشد. در این باره مسئله دعا و نماز به خصوص نماز اول وقت و مداومت بر نماز شب جزء موارد سفارش شده عالمان اخلاق حوزه است.

فقدان و یا کم‌رنگ بودن این اصول و روش ها در دانشگاه، موجب محرومیت دانشجویان ازاین روش های مفید علم آموزی شده است. هر چند نباید ناامید بود و باید تلاش کرد لااقل برخی از موار ذکر شده را به تناسب رشته و شرایط در فضای دانشگاه ها اجراء و نهادینه کرد، که می تواند به بهره وری بهتر مجموعه های علمی کشور بیانجامد. به خصوص با توجه به راه اندازی حوزه های علمیه دانشجویی ویژه دانشجویان، که در بسیاری از دانشگاه های کشور سالیانی است راه اندازی شده است، می تواند به انجام این کار مدد رساند.[۱]

پی نوشت

[۱] – ر.ک: مجموعه کتابچه های هفت جلدی «راه و رسم طلبگی»، محمد عالم زاده نوری، نشر ولاء منتظر.