اگر روحانیت شیعه به عنوان یک نیروی فعال در عرصه های سیاسی – اجتماعی ایران، خصوصا در یکصد و پنجاه ساله اخیر، بخواهد همچنان نقش و حضوری موثر در فرایندهای جاری و آتی این جامعه داشته باشد، باید وقوف و اشراف بیشتری بر اوضاع و شرایط جدید پیدا کند. «موقعیت جدید» برحسب ویژگی های مورد اشاره در این مقاله، محصول مجموعه تحولاتی است که در سطوح مختلف «جهانی»، «ساختاری» و «ارتباطی» رخ داده و تاثیرات خود را بر «روحانیت» و «مخاطبان» و مناسبات فی مابین آنها باقی گذارده است. روحانیت علاوه بر درک جامعی از موقعیت جدید، نیاز دارد از طریق بازیابی جوهره وجودی، به بازبینی نقش، کارکرد و رویه های سنتی و جاری خویش بنشیند و با قبول برخی تغییرات ارادی، آگاهانه و به موقع، خود را برای مدیریت تغییرات لازم در محیط و دیگران آماده سازد.