در فرآیند روابط اجتماعی، غالباً نیازمندیم که از عواطف و احساسات دیگران اطلاع پیدا کنیم تا بهتر تعامل ایجاد نماییم. برای کسب اطلاع از احساسات دیگران، می‌ توان مستقیماً از خود آنان در این باره پرسید، ولی این روش، در همه جا امکان ندارد؛ زیرا چه بسا افرادی باشند که تمایلی به فاش ساختن احساسات درونی خود نداشته باشند. در ارتباط کلامی از گفت وگو بهره گرفته می‌ شود ولی در روابط غیرکلامی می‌ توان از حالات چهره، تماس چشمی، تن صدا، حرکات بدنی و تماس بدنی، کسب اطلاعات نموده و زمینه تعامل را ایجاد کرد.[۱]

روابط کلامی و غیرکلامی، هر دو برای تعاملات روزانه ما مهم هستند. بنابراین اکنون به بررسی این دو رابطه می‌ پردازیم:

الف – رابطه کلامی

جان گری[۲] در کتاب پرفروش خود «مردان مریخی و زنان ونوسی» ادعا می‌ کند که مردان و زنان به نظر می‌ رسد از دو سیاره مختلف باشند که با زبانی متفاوت حرف می‌ زنند.[۳]

با مطالعه دقیق و بی طرفانه تحقیقات و مکتوبات محققان، می‌ توان ادعا کرد برتری زنان در توانایی کلامی یکی از شاخص ترین تفاوت های جنسیتی است.[۴]

هالپران(۱۹۹۲) معتقد است که دختران توانایی کلامی را با سرعت بیشتر و کیفیت بهتری در مقایسه با پسران کسب می‌ کنند. در واقع تفاوت های مربوط به جنس در توانایی های کلامی از زمانی که کودکان شروع به صحبت می‌ کنند آغاز می‌ شود و این برتری دختران در مدت تحصیل نیز حفظ می‌ شود.[۵] لذا زنان بیشتر از مردان حرف می‌ زنند و قدرت گویندگی آنان نیز قوی تر است و البته به گفت وگوی کلامی نیز بیش از مردان علاقه دارند و چه بسا ارتباط با جنس مخالف را در این راستا بخواهند.

به عبارت دیگر دخترها از گفت وگو بیشتر لذت می‌ برند و علاقه مندند که روابط آنها با پسرها این گونه باشد، اما موارد زیادی اتفاق می‌ افتد که برخی از پسران با سوء استفاده از این ویژگی دخترها آنان را خام کرده و با وعده های مختلف از آنان بهره های غیراخلاقی می‌ برند!  بنابراین، دخترها باید مراقب باشند که این خوش زبانی خدادادی تنها در چارچوب خانواده به کار گرفته شود و هر چه بیشتر به زندگی با محبت و با نشاط آنان کمک کند

ب – رابطه غیرکلامی

رابطه غیرکلامی در تعاملات اجتماعی و روابط دوستانه از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تفاوت های جنسیتی در روابط غیرکلامی معمولاً بسیار زیادتر از سایر تفاوت ها است. همچنین، تفاوت های فردی نیز در روابط غیرکلامی، قابل توجه است.

روابط غیرکلامی مصادیق مختلفی دارد که نمونه هایی از آن را بیان کرده و نقش جنسیت را در آنها بررسی می‌ کنیم:

فضای شخصی

فضای شخصی به مرزهای نامرئی پیرامون هر شخص اشاره دارد که در تعاملات عادی روزمره، دیگران نباید از آن بگذرند. حتماً خوب می‌ دانید که اگر یک غریبه بیش از حد به شما نزدیک شود احساس ناراحتی می‌ کنید. به طور کلی، محدوده فضای شخصی زنان کوچک تر از فضای شخصی مردان است. در نتیجه، فاصله دو زن هنگام گفت وگو با یکدیگر، کمتر از فاصله دو مردی است که در حال گفت وگو هستند.

حالت بدن

تفاوت های جنسیتی در زمینه حالت بدن از آغاز کودکی خود را نشان می‌ دهد. زنان پاهای خود را به هم می‌ چسبانند، بازوها و دست هایشان را به بدن نزدیک می‌ کنند. در مقابل، مردان با پاهای دور از هم می‌ ایستند و می‌ نشینند. دستان و بازوی آنها نیز با بدنشان فاصله دارد. مردان حتی هنگام خوابیدن خیلی راحت به نظر می‌ رسند، اما زنان حالت حیا و متانت خود را حفظ می‌ کنند.[۶]

خیره شدن

تحقیقات نشان داده اند که زنان در الگوهای محاوره ای خود بیش از مردان به شنونده خیره می‌ شوند.[۷] این تفاوت جنسیتی در دوره کودکی ظاهر می‌ شود؛ دختران خردسال در گفت وگوهایشان، مدت زیادی به طرف مقابل خیره می‌ شوند. دو زن نیز که با یکدیگر صحبت می‌ کنند، احتمال دارد بارها تماس چشمی داشته باشند. در مقابل، دو مرد در طول گفت وگو با یکدیگر از تماس چشمی طولانی اجتناب می‌ کنند. تماس چشمی طولانی مدت در بین دو مرد تقریباً بعید است.

حالت چهره

تفاوت های جنسیتی در مورد حالت چهره و حرکات چهره بسیار اساسی است. تفاوت بسیار قابل توجه این است که زنان بیشتر از مردان لبخند می‌ زنند. برخی ادعا کرده اند که لبخند زدن ممکن است بخشی از نقش زنانه باشد و لبخند آنان حاکی از احساسات مثبت نیست و ممکن است حتی با احساسات منفی همراه باشد. نکته دیگر اینکه لبخند زدن زنان ممکن است در نتیجه قومیت تغییر کند و لذا زنان سفید پوست بیشتر از زنان آفریقایی لبخند می‌ زنند.[۸]

راگان[۹] (۱۹۸۳) با بررسی ۱۳۰۰ عکس، دریافت که زنان دو برابر مردان لبخند می‌ زنند. در مقابل، مردان هشت بار بیشتر از زنان احتمال دارد مطلقاً لبخند نزنند.[۱۰]

تفاوت های جنسیتی، مخصوصاً در تعامل با غریبه ها بسیار بیشترند. واکنش مثبتی مثل لبخند زدن می‌ تواند تأثیر مهمی بر فرد دریافت کننده این پیام خوشایند داشته باشد. هنگامی که مرد و زنی با هم تعامل دارند، لبخند زدن و سایر واکنش های مثبت زن، احساس اعتماد به نفس را در مرد تقویت می‌ کند. با این حال، مرد معمولاً برای ترغیب زن، زیاد لبخند نمی‌ زند. البته همان طور که اشاره شد تفاوت های جنسیتی در لبخند زدن تفسیرهای بدبینانه ای نیز داشته است. شما ممکن است متوجه شوید که برخی از زنان، وقتی کسی با آنها شوخی می‌ کند، یا لطیفه نامناسبی می‌ گوید، یا آنها را مورد آزار قرار می‌ دهد، احساس ناراحتی یا دست پاچگی کنند.

توانایی رمزگردانی

توانایی رمزگردانی به قابلیت فرد برای مشاهده رفتار غیرکلامی دیگران و تشخیص حالت عاطفی آنها اشاره دارد. فردی که در رمزگردانی مهارت دارد می‌ تواند به حالت چهره، حرکات بدن و آهنگ صدای دوستش توجه کند و بفهمد آیا به لحاظ خُلق و روحیه شرایط خوبی دارد یا خیر.

تحقیقات مختلف نشان می‌ دهد که زنان بیشتر از مردان احتمال دارد حالت های غیرکلامی را به درستی تعبیر کنند.[۱۱]

هـم دلــی

هم دلی نیز در دختران متفاوت از پسران است. همدلی یعنی احساس عاطفی شخص دیگر را درک کردن. هم دلی اساساً یعنی خود را به لحاظ عاطفی جای فرد دیگر گذاشتن. زنان به لحاظ کلیشه ای هم دلی بیشتری نسبت به مردان نشان می‌ دهند. هم دلی بخشی از این کلیشه عمومی است که بیان پذیری عاطفی در زنان و بیان ناپذیری عاطفی در مردان را نشان می‌ دهد.[۱۲]

رفتارهای دختران بیشتر جزیی نگرانه است و به مسایل ریز اهمیت می‌ دهند در حالی که پسران کلی نگری دارند و به مسایل جزیی اهمیت نمی‌ دهند. دختران از پسرهایی استقبال کرده و به آنان اطمینان پیدا می‌ کنند که با اخلاق، متین، با عاطفه، زرنگ، قدبلند و با صلابت باشد و در مقابل، پسران نیز از دختران با حیا، نجیب، سربزیر، پاکدامن، مؤمن و خانواده دار، استقبال می‌ کنند و تمایل دارند همسرشان این گونه باشد.

خلاصه این که با توجه به روحیات زنان و مردان باید به چند نکته توجه داشت:

۱ – دختران، تمام رفتارهای پسران را با فضای ذهنی و روان‌شناختی خودشان تفسیر می‌ کنند و احتمال خطا نیز زیاد است و لذا مثلاً اگر پسری به دختری نگاه یا توجه کند، دختر خیال می‌ کند دوستش دارد و بعضاً دچار رفتاری متناقض می‌ شود.

۲ – پسران نیز ممکن است از رفتارهای ظاهری (مثلاً لبخند) دختران برداشت غلط داشته باشند و خیال کنند که فلان دختر به آنان علاقه دارد و این علاقه در راستای چشم داشت نسبت به زندگی مشترک آینده است و لبخند دخترها برخاسته از لطافت روحی آنان و بدون منظور خاص است.

۳ – اکثر دختران به وعده های پسران با زودباوری اعتماد می‌ کنند در حالی‌که این وعده ها تا واقعیت بسیار فاصله دارد و تحمل این فاصله برای دخترها بسیار سخت و شکننده است؛ اما پسرها به راحتی از کنار آن می‌ گذرند و دخترها را تنها می‌ گذارند. بنابراین دخترها باید بسیار مراقب باشند که با نظارت خانواده و کمک گرفتن از پدر و مادر وعده های پسرها را به تعهد خانوادگی و پای بندی به زندگی مشترک و اطمینان آور تبدیل کنند و تا زمانی که پسرها از طریق نظارت خانواده مسئولیت نپذیرفته اند، هر گونه ادامه ارتباط با آنها به ضرر دخترها تمام خواهد شد.

۴ – بیشتر دختران به امید ازدواج، با پسران رابطه برقرار می‌ کنند، درحالی که درصد کمی از این وعده ها به ازدواج منجر می‌ شود و آن مقدار کم نیز استحکام و رضایت کافی در پی ندارد.[۱۳]

پی نوشت ها

[۱] – Baron, R. A. , & Byrne, D (1997) ; Social Psychology, 8th ed. , Allyn and Bacon.

[2] – John Gray.

[3] – Matlin Margaret W. (2008) The Psychology of women. Belmont, CA: Wadsworth/Thomson Learning.

[4] – زهره خسروی، مبانی روان شناختی جنسیت، ص۵۰٫

[۵] – همان، ص۵۱٫

[۶] – Matlin Margaret W. (2008) The Psychology of women. Belmont, CA: Wadsworth/Thomson Learningوp183-208.

[7] – همان، ص۱۵۳٫

[۸] – جانت شیبلی هاید، روان شناسی زنان، ص۱۶۶٫

[۹] – Ragan.

[10] – Matlin Margaret W. (2008) The Psychology of women. Belmont, CA: Wadsworth/Thomson Learningوp184.

[11] – همان، ص۱۸۵٫

[۱۲] – جانت شیبلی هاید، روان شناسی زنان، ص۱۳۸٫

[۱۳] – برای مطالعه بیشتر ر.ک:

– «همسرگزینی چرا و چگونه»، علی احمد پناهی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی،   قم.

– «سبک زندگی»، همان.

– بارون کوهن، سیمون، زن چیست؟ مرد کیست؟ تفاوت های اساسی زن و مرد، ترجمه گیسو ناصری، تهران، انتشارات پل، ۱۳۸۴٫

– خسروی، زهره، مبانی روان شناختی جنسیت، تهران، سحاب، ۱۳۸۲٫

– رحمتی، محمدصادق، روان شناسی اجتماعی معاصر، تهران، سینا، ۱۳۷۱٫

– مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، (مسئله حجاب)، تهران، صدرا، ۱۳۷۹٫

– هاید، جانت شیبلی، روان شناسی زنان، ترجمه اکرم خمسه، تهران، ارجمند، ۱۳۸۷٫