آیا این حدیث از امام صادق(ع) در تفسیر آیه ۳۰ سوره احزاب صحیح السند است؟ امام صادق(ع) فرمود: منظور از فاحشه مبینه عایشه است.

پاسخ اجمالی

معنای اصلی «فاحشه» در عربی، کاری است که در نهایت زشتی و قباحت باشد؛ یا گناهی است که علاوه بر حرمت شرعى قبح عقلى هم دارد و البته در برخی موارد، زن زانیه نیز با عنوان فاحشه معرفی شده است اما آنچه در قرآن آمده، معنای عام داشته و شامل هر گناهی می‌شود.«مبینه» نیز به معنای واضح و آشکار است.
تردیدی نیست که عایشه با خروج بر امام علی(ع) در جنگ جمل، مرتکب گناه بزرگی شده است و از این لحاظ، او مشمول این آیه خواهد شد، اما ارتباط نامشروع همسران پیامبر(ص) با دیگران مورد تأیید نیست.
 

پاسخ تفصیلی

آیه ۳۰ سوره احزاب می‌فرماید: «یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً»؛ اى زنان پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و معصیت فاحشى انجام دهد، عذاب او دو چندان خواهد بود، و این براى خدا آسان است.  
کلمه «فاحشه» به معنای کاری است که در نهایت زشتی و قباحت باشد؛ مانند: آزار و اذیت کردن پیامبر(ص)، تهمت، غیبت و دیگر گناهان کبیره.[۱] به بیان دیگر، بعضى از گناهان فقط معصیت شرعی است که آنها را «منکر» می‌گویند و در مقابل آن «معروف» است؛ اما برخی دیگر از گناهان علاوه بر حرمت شرعى قبح عقلى هم دارد، این نوع گناهان را «فحشاء» می‌گویند.[۲] شاهد آن سخن خداوند است – إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى‏ وَ یَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ-.[۳] که فحشا را از منکر جدا می‌‌کند.
منظور از «بِفاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ» گناهان آشکار است. و می‌‏دانیم مفاسد گناهانى که از افراد با شخصیت سر می‌‏زند، بیشتر در زمانى خواهد بود که آشکارا باشد.
در برخی روایات بیان شده است که مراد از فاحشه مبینه، طغیان و شورش با شمشیر [علیه پیشوای بر حق] یا جنگ با علی(ع) است.[۴]
بنابراین – بر خلاف آنچه برخی به شیعیان استناد می‌دهند –  هیچ روایتی تعبیر «فاحشه» را – آن هم به معنای متبادر آن – برای  ام المؤمنین عایشه به کار نبرده است، بلکه در روایتی اعلام شده که خروج ایشان بر امام علی(ع) گناهی آشکار و خلاف شرع و عقل بوده است. در همین راستا توجه به چند نکته لازم است:
نکته اول؛ این‌که مقصود روایت از تفسیر «فاحشه» به «جنگ و قتال»، بیان مصداق و نمونه کامل است و منظور انحصار نیست، بلکه معنای آیه عام است.
نکته دوم؛ این‌که اصل این حکم(دو برابر شدن عذاب) نیز اختصاص به زن‌های پیامبر ندارد، بلکه هر کس که حجت بر او تمام‌‏تر است، عذاب او شدیدتر و سخت‌‏تر است.[۵]
به بیان دیگر، اگر چه آیات فوق پیرامون همسران پیامبر(ص) سخن می‌‏گوید که اگر اطاعت خدا کنند پاداشى مضاعف دارند، و اگر گناه آشکارى مرتکب شوند کیفر مضاعف خواهند داشت، ولى از آن‌جا که ملاک و معیار اصلى همان داشتن مقام و شخصیت و موقعیت اجتماعى است، این حکم در باره افراد دیگر که موقعیتى در جامعه دارند، نیز صادق است.
این‌گونه افراد تنها متعلق به خویشتن نیستند، بلکه وجود آنها داراى دو بعد است، بعدى تعلق به خودشان دارد، و بعدى تعلق به جامعه، و برنامه زندگى آنها می‌تواند جمعى را هدایت، یا عده‌‏اى را گمراه کند، بنابر این اعمال آنها دو اثر دارد، یک اثر فردى و دیگر اثر اجتماعى، و از این لحاظ هر یک داراى پاداش و کیفرى است.[۶] از این‌رو، در حدیثى از امام صادق(ع) می‌خوانیم: هفتاد گناه جاهل بخشوده می‌‏شود پیش از آن‌که یک گناه از عالم بخشوده شود.[۷]
نکته پایانی؛  دلیل این مطلب که عذاب زن‌های پیامبر(ص) دو چندان است نیز روشن است؛ زیرا آنها در خانه وحى و مرکز نبوت زندگى می‌‏کنند، آگاهى آنها در زمینه مسائل اسلامى با توجه به  ارتباط بیشتر آنها با پیامبر خدا از توده مردم بیشتر است، به علاوه دیگران به آنها نگاه ‌‏کرده و اعمالشان را سرمشقى برای خود قرار می‌دهند.
بنابر این گناهشان در پیش‌گاه خدا بزرگتر است؛ چرا که هم ثواب و هم عذاب بر طبق معرفت و میزان آگاهى، و همچنین تأثیر آن در محیط داده می‌‏شود.
آنها هم سهم بیشترى از آگاهى داشته‌اند و هم موقعیت حساس‌ترى از نظر تأثیر گذاردن روى جامعه!
از همه اینها گذشته اعمال خلاف آنها از یک سو پیامبر را آزرده خاطر می‌‏سازد و از سوى دیگر به حیثیت او لطمه می‌‏زند، و این خود گناه دیگرى محسوب می‌‏شود و مستوجب عذاب دیگرى است.[۸]
این بحث را با حدیثى از امام سجاد(ع) پایان مى‏دهیم: کسى به امام گفت: شما خانواده‌‏اى هستید که خداوند شما را مشمول آمرزش خود قرار داده است. امام(ع) غضبناک شد و فرمود: ما سزاوارتریم که آنچه را خدا در باره همسران پیامبر(ص) جارى کرده در مورد ما جارى شود، نه چنان که تو می‌‏گویى، ما براى نیکوکارانمان دو پاداش، و براى بدکارانمان دو کیفر و عذاب قائل هستیم. سپس دو آیه فوق را به عنوان شاهد تلاوت فرمود.[۹]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۳۰۷، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۲]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۴۹۸، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

[۳]. نحل، آیه ۹۰٫

[۴]. فی تفسیر على بن إبراهیم حدثنا محمد بن احمد قال: حدثنا محمد بن عبد الله بن غالب عن عبد الرحمان بن أبی نجران عن حماد عن حریز قال: «سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عز و جل: یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ قال: الفاحشه الخروج بالسیف». عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج ۴، ص ۲۶۸، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق؛ محمد بن العباس، قال: حدثنا الحسین بن أحمد، عن محمد بن عیسى، عن یونس، عن کرام، عن محمد بن مسلم، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: قال لی: «أ تدری ما الفاحشه المبینه؟» قلت: لا. قال: «قتال‏ أمیر المؤمنین (علیه السلام)» یعنی أهل الجمل». بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۴۴۱، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۵]. اطیب البیان، ج ۱۰، ص ۴۸۹٫ 

[۶]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۲۸۳، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۷]. «یُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ‏ سَبْعُونَ‏ ذَنْباً قَبْلَ‏ أَنْ‏ یُغْفَرَ لِلْعَالِمِ‏ ذَنْبٌ‏ وَاحِدٌ».کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۴۷، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۸]. تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۲۸۴ و ۲۸۵٫

[۹]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۲۲، ص ۱۷۵، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.