مفهوم کرامت

واژه «کرامت» به معنای نزاهت از پستی و فرومایگی است و «کریم» یعنی روح بزرگوار و منزه از هر پستی۲ و «اکرام و تکریم این است که بزرگداشتی یا سودی به انسان برسد که در آن نقصان و خواری نباشد یا چیزی که به اومی رسد، او را کریم و شریف گرداند.»۳ 
و از منظر قرآن مجید، کرامت موهبت بزرگی است که آدمی را به آن توصیف نموده است: «ولقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا؛۴ ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم    [و کرامت بخشیدیم] و آنها را در خشکی و دریا [بر مرکب های راهوار] حمل کردیم و از انواع روزی های پاکیزه به آنان بخشیدیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده ایم، برتری دادیم.»

کرامت ذاتی و اکتسابی انسان

کرامت در وجود انسان بر دو نوع است: 
کرامت تکوینی: کرامتی است که در قوس نزول، یعنی در جریان تکوین و آفرینش انسان مطرح می باشد و از این جهت، برترین خلق خدا شمرده شده است؛ چنان که قرآن کریم در آیه فوق بدان تصریح فرمود. مدح آدمی به خاطر داشتن این وصف، در واقع مدح پروردگار کریم است؛ چرا که در نتیجه فعل الهی انسان ذاتاً و فی نفسه و بدون لحاظ شریعت بر سایر موجودات برتری و فضیلت داده شده است. البته این صفت مربوط به مقام انسانیت است و در افراد انسانی به صورت بالقوه وجود دارد. 
کرامت تشریعی: کرامتی است که در قوس صعود، یعنی در سیر کمالی انسان از اسفل سافلینِ نقص و کاستی تا اعلی علیینِ قرب الهی مطرح می باشد و مدح آدمی به صفت کرامت به سبب انجام اعمال دینی و شرعی او است که کرامت بالقوه و استعداد نهفته در وجود خود را فعلیت می بخشد و به فضیلت و برتری بر موجودات زمینی و آسمانی نایل می گردد. 
و منشأ این کرامت، نفخه روح الهی در آدمی است که ملائکه الهی را به سجده بر او وا داشته است: «فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین فسجد الملائکه کلهم اجمعون الا ابلیس؛۵ هنگامی که کار را به انجام رساندم و در او از روح خود دمیدم، همگی برای او سجده کنید! پس همگان سجده کردند، مگر ابلیس.»
از این رو، انبیای الهی و ائمه اطهار(ع) که ارزنده ترین موجودات عالم خلقت و مظهر اسم اعظم الله و جامع حقایق ملک و ملکوت و گنجینۀ گران بهای اسرار خدایی گشته، همانا از سنخ انسان کامل اند که به عنوان خلیفه و نمایندۀ حق در روی زمین وظیفه دارند با ابزار علم و عمل به اقامۀ حق و عدل قیام نموده، در مسیر نیل به قرب الهی حرکت کنند و دیگران را نیز به سیر و حرکت در این راه ترغیب و تشویق نماید. در این راستا پیامبر اعظم(ص) پیشرو و پیشگام همه انبیا و اولیا و سرآمد تمامی خلائق است و هر کرامتی که از خداوند متعال بر سایر خلق حتی پیامبران (ع) فیضان نموده به واسطه فیض کرامت او است.

عظمت رسول کرامت

رسول خدا(ص) کامل ترین و زیبنده ترین شجره ثمر بخش باغ الهی است که به دو دست جلال و جمال ربوبی بر زمین خلقت غرس شد و عالی ترین نمونه تکریم الهی است که در قرآن کریم معرفی گردید و به واقع، نور وجودش در والاترین نقطه اوج هستی تلألؤ ویژه دارد. این مشکات نور الهی به عنوان مظهر اسم اعظم الله و حقیقت متعالی انسان کامل، خلعت عزت و شرافت را بر تن و تاج کرامت را بر سر دارد و هیچ آفریده ای به پایه کمالش نمی رسد؛ چنان که خود می فرماید: «ما خلق الله خلقاً افضل منی ولا اکرم علیه منی؛۶ خداوند هیچ خلقی را با فضیلت تر از من و گرامی تر و کریم تر از من نیافرید.»
آن حضرت به راستی اکرم موجودات است که در قوس نزول و صعود مسند نشین سریر کرامت ذاتی و اکتسابی می باشد؛ یعنی همچنان که در آفرینش برترین است، در سیر کمالی و عروج به مقام قرب الهی نیز با فضیلت ترین است؛ به طوری که حتی ملک مقربی چون جبرئیل امین(ع) نیز به صراحتِ «لو دنوت انمله لاحترقت»۷ توان همراهی رسول اکرم(ص) را در سفر معراج تا مقام «قاب قوسین او ادنی»۸ نداشت و تنها تا جایگاه «سدره المنتهی»۹ با پیامبر خدا(ص) عروج نمود. این مرتبه «قاب قوسین او ادنی» همان منتهای مقام کرامت است که در روایت امام کاظم(ع) بدان اشاره شده است: «ان النبی(ص) لما اسری به الی السماء قطع سبع حجب فکبر عند کل حجاب تکبیره فاوصله الله عزوجل بذلک الی منتهی الکرامه؛۱۰ رسول خدا(ص) را که به آسمان سیر دادند، در شب معراج هفت حجاب را قطع فرمود و در نزد هر حجابی تکبیری فرمود تا اینکه خداوند او را به منتهای کرامت واصل نمود.»

پیامبر اکرم(ص) اسوه کرامت

و این چنین عالی ترین جلوه زیبای کرامت به عنوان خاتم پیامبران مبعوث به رسالت شد تا به دلالت «انک لعلی خلق عظیم»۱۱ با اخلاق متعالی خویش، کرامت های اخلاقی را که انبیای پیشین به امت ها آموخته بودند، به اتمام و اکمال برساند؛ همان طور که خود فرمود: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛۱۲ همانا برانگیخته شدم تا منش های کریمانه را کامل گردانم.»
منش هایی همچون: تواضع و فروتنی، صداقت و امانتداری، شجاعت و شهامت، وقار و متانت، صبر و بردباری در برابر سختی ها و مشکلات، شفقت و رحمت نسبت به مؤمنان، سرسختی در مقابل کافران و منافقان، قاطعیت در اجرای عدالت، نرمخویی و مدارا با مردم، خوشرویی و عطوفت با همسران، مهربانی و احترام به کودکان و … 
خداوند علی اعلی با بعثت پیامبر اکرم(ص)، زمینه را برای بندگان مؤمن خویش فراهم نمود تا توسط آن حضرت در طریق کرامت انسانی، تزکیه و تطهیر شوند و کتاب و حکمت الهی را بیاموزند: «لقد مَنَّ الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین؛۱۳ خداوند بر مؤمنان منت نهاد [و نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت به آنها را بیاموزد و البته پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.»

و بدیهی است که اعراض کنندگان از فرمایشات حیات بخش رسول خدا(ص)، از مسیر کرامت خارج اند و بیراهه گمراهی را می پیمایند؛ چرا که: «و من یعص الله و رسوله فقد ضل ضلالاً مبینا؛۱۴ هر کس خدا و رسولش را نافرمانی کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است.» 
اما شدت شفقت و رأفت آن بزرگوار که از کرامت وجودش سرچشمه می گرفت، همواره سعادت و رستگاری بشریت را می طلبید و بر ایمان نیاوردن گمراهان و منحرفان نسبت به کتاب سعادت بخش قرآن کریم و گرفتاری کوردلان در حجاب های ظلمانی شقاوت و خودبینی تأسف می خورد که خداوند رحمان او را چنین مورد خطاب قرار داده است: «فلعلک باخع نفسک علی آثارهم ان لم یؤمنوا بهذا الحدیث اسفا؛۱۵ گویی می خواهی به خاطر اعمال آنان خود را از غم و اندوه هلاک کنی، اگر به این گفتار (قرآن کریم) ایمان نیاورند.»
بنابراین، سزاوار است که از منش و اخلاق کریمانه رسول اکرم(ص) در مسیر کمال انسانی درس کرامت بیاموزیم و از روحیات عالی، عقیده و ایمان راسخ، رأفت و مهربانی، استقامت و شکیبایی، هوشیاری و درایت، وقار و متانت، و اخلاص و صداقت آن حضرت سرمشق بگیریم: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیراً؛۱۶ مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.»

پی نوشت ها:

۱ – انبیاء / ۱۰۷: «و تو را جز رحمت برای جهانیان نفرستادیم.»

۲ –  ر. ک: کرامت در قرآن، عبد الله جوادی آملی، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، اول، ۱۳۶۶ ش.، صص ۲۱ – ۲۲٫ 
۳ – المفردات فی غریب القرآن، ابی القاسم الحسین بن المفضل (راغب اصفهانی)، مصر: مطبعۀ المیمینۀ، ۱۳۲۴ ق.، ص ۴۲۹٫
۴ – اسراء / ۷۰٫ 
۵ – حجر / ۲۹ – ۳۱٫ 
۶ – تأویل الآیات الظاهرۀ، سید شرف الدین علی حسینی استر آبادی، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، اول، ۱۴۰۹ ق.، ص ۸۳۵٫ 
۷ – بحار الانوار، علامه محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ ق، ج ۱۸، ص ۳۸۲، ح ۸۵٫ 
۸ – نجم / ۹٫
۹ – همان / ۱۴٫
۱۰ – وسائل الشیعه، محمد بن حسن حر عاملی، تهران: مکتبۀ الاسلامیۀ، ۱۳۸۳ ق.، ج ۴، ص ۷۲۲، ح ۵٫
۱۱ – قلم / ۴٫ 
۱۲ – مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، اول، ۱۴۰۸ ق.، ج ۱۱، ص ۱۸۷، ح۱٫ 
۱۳ – آل عمران / ۱۶۴٫ 
۱۴ – احزاب / ۳۶٫ 
۱۵ – کهف / ۶٫ 
۱۶ – احزاب / ۲۱٫