اگر خدای منّان روزی رسان است؛ چرا بعضی ها از گرسنگی می میرند؟!

پاسخ اجمالی

منظور از این که خدا روزی رسان است؛ یعنی تمام نعمت ها و روزی ها از سوی او سرچشمه می گیرد، و او برای تمام انسان ها و موجودات رزق و روزی معین می کند.
اما این بدان معنا نیست که روزی مادی انسان چون از قبل مشخص و معین شده؛ لذا اعمال وی نقشی در آن ندارد؛ چیزی آن را کم و زیاد نمی کند؛ یا افراد با گرسنگی مورد آزمایش خدا قرار نمی گیرند، و یا آن که در طول تاریخ، هیچ فردی از گرسنگی نخواهد مرد! بهره مندی از رزق خدا شرایطی دارد که با وجود آن شرایط روزی مقدر شده به فعلیت می رسد. کسانی  که سعی و تلاشی در به دست آوردن روزی نمی کنند، قطعاً شرط تحقق آن را اجرایی نکرده اند. یا کسانی که در برابر شکر نعمت هایی که خداوند به آنها داده کفران نعمت می کنند، خود درهای گشایش روزی را به روی خود می بندند. از طرفی ممکن است مصلحت خدا در تنگ گرفتن روزی برخی افراد و جوامع باشد. گنه کاران به دلیل مجازات و نیکوکاران جهت آزمایش!
 

پاسخ تفصیلی

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «هیچ جنبنده ‏  اى در زمین نیست، مگر آن  که رزقش به عهده خدا است».[۱] اما در عین حال مشاهده می شود که در طول تاریخ بسیاری از مردم، همین طور دیگر موجودات بر اثر گرسنگی از دنیا رفته اند؛ لذا با توجه به مقدر بودن روزی و رزاقیت خداوند، این مسئله چگونه توجیه پذیر است؟!
در ارتباط با این موضوع باید گفت؛ منظور از این که خدا روزی رسان است؛ یعنی تمام نعمت ها و روزی ها از سوی او سرچشمه می گیرد و او برای تمام انسان  ها و موجودات دیگر رزق و روزی مقدر کرده است.
اما این بدان معنا نیست که چون روزی مادی انسان از قبل مشخص و معین شده، اعمال انسان نقشی در آن ندارد و آن را کم و زیاد نمی کند و یا هیچ فردی از گرسنگی نخواهد مرد. بهره  مندی از رزق خدا شرایطی دارد که با وجود آن شرایط روزی به فعلیت می رسد. کسانی  که سعی و تلاشی در به دست آوردن روزی نمی کنند، قطعاً شرط تحقق آن را اجرایی نکرده اند. یا کسانی که در برابر شکر نعمت هایی که خداوند به آنها داده کفران نعمت می کنند، اینان خود درهای گشایش روزی را به روی خود می بندند.
قرآن کریم در این زمینه داستانی را از امت های گذشته نقل می کند:
«وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً قَرْیَهً کانَتْ آمِنَهً مُطْمَئِنَّهً یَأْتیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللهِ فَأَذاقَهَا اللهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُون»؛‏[۲] خداوند (براى آنان که کفران نعمت می کنند،) مثالى زده است. منطقه آبادى که امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزیش از هر جا می رسید، امّا به نعمت هاى خدا ناسپاسى کردند و خداوند به سبب اعمالى که انجام می دادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشاند.
خداوند در این آیه داستان شهرى را یادآور می شود که از هر نوع امکانات رفاهى برخوردار بود؛ امنیّت و آرامش داشت؛ روزى آن از هر سو به فراوانى می رسید، ولى نعمت ‏هایى را که خداوند داده بود، ناسپاسى کرد. نتیجه این شد که خداوند تلخى گرسنگى و ترس را به آنان چشانید، آن چنان که گویا گرسنگى و تلخى مانند یک تن پوش آنها را احاطه کرده است. فراوانى روزى به گرسنگى، و امنیت و آرامش به ترس تبدیل شد و این نتیجه عملکرد خود مردم بود.
نقل شده است منظور از «قریه»، در این آیه مکه است که خداوند هفت سال مردم آن را گرفتار گرسنگى و بدبختى کرد، تا آن جا که ظرف هاى پوستین و پشم هاى آغشته به خون و حشرات بدن حیوانات را می خوردند. این جریان اتفاق افتاد که پیامبر(ص) نسبت به آنها نفرین کرد و از خداوند خواست که مردم کافر و ناسپاس را مانند مردم زمان حضرت یوسف(ع)، هفت سال دچار قحطى و بدبختى کند.
برخى نیز می گویند؛ مقصود قریه ‏ اى است که پیش از پیامبر اسلام، خداوند پیامبرى به سوى آنها فرستاد، آنها کافر شدند، او را کشتند و خداوند آنها را گرفتار عذاب کرد.[۳]
امام باقر(ع) فرمود: همانا انسان گناه می کند، پس روزى از او دفع می شود: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ، فَیُدْرَأُ عَنْهُ الرِّزْقُ».[۴]
امام صادق(ع) در همین مورد فرمود؛ حتی نیت گناه از سوی فرد مؤمن می تواند وی را از رزق خداوند محروم ساز: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَنْوِی الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ رِزْقَهُ».[۵]
در همین رابطه در تفاسیر قرآن ذیل آیات ۱۷- ۱۹ سوره قلم داستانی به این مضمون نقل شده است:
 پیرمرد مؤمن و بزرگواری در یمن در دهکده «صروان» باغی داشت، او به قدر نیاز از محصول آن برداشت می کرد، و بقیه را به مستحقان و نیازمندان می داد. هنگامى که چشم از دنیا فرو بست، فرزندانش گفتند ما خود به محصول این باغ سزاوارتریم؛ چرا که عیال و فرزندان ما بسیارند، و ما نمی توانیم مانند پدرمان عمل کنیم! به این ترتیب تصمیم گرفتند تمام مستمندان را که هر ساله از آن بهره می گرفتند محروم سازند. سوگند یاد کردند که میوه ‏ هاى باغ را صبح زود، دور از چشم مستمندان بچینند و براى مستمندان چیزى نگذارند. این نیت آنان باعث شد تا در حالی که آنها خواب بودند آتشى آن باغ را احاطه نمود و تمام محصول را سوزاند.[۶]
گاهی نیز تنگی روزی برای آزمایش و امتحان است:
«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ»؛[۷] قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مال ها، جان ها و میوه ‏ها، آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت ‏کنندگان.
«وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ»؛[۸] و امّا هنگامى که براى امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد، می گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است.
بنابر این، ما هم معتقدیم روزى هر کس مقدر و ثابت شده، ولى در عین حال مشروط به تلاش و کوشش است. هر گاه این شرط حاصل نشود مشروط نیز از میان خواهد رفت. این درست مانند آن است که می گوییم هر کس اجلى دارد و مقدار معینى از عمر، مسلماً مفهوم این سخن آن نیست که اگر انسان حتى دست به انتحار و خودکشى بزند، یا از مواد زیان بخش تغذیه کند تا اجل معینى زنده می ماند! مفهومش این است که این بدن استعداد بقا تا یک مدت قابل ملاحظه دارد، اما مشروط بر این که اصول بهداشت را رعایت کند و از موارد خطر بپرهیزد، و آنچه سبب مرگ زودرس می شود از خود دور کند.[۹]
گاهى خشک سالى و قحطى شدیدى پیش می آید و موجود زنده هر چه تلاش می کند غذایى را به دست نمی آورد و می میرد، در چنین حالتى معلوم می شود که روزى او در طبیعت تمام شده و باید بمیرد. حتى اگر غذا آماده باشد و سهم روزى حیوان تمام شده باشد، نمی تواند از آن روزى استفاده کند و می میرد.[۱۰]
گفتنی است؛ همان گونه که با گناه و کفران نعمت روزی کم یا قطع می شود، با دعا و اعمال نیک می توان آن را افزایش داد.
لازم به یادآوری است، آیات و روایات مربوط به معین بودن روزى در حقیقت هشدار به مردم حریص و دنیاپرست که براى تأمین زندگى به هر دری می زنند، و هر ظلم و جنایتى را مرتکب می شوند، به گمان این که تنها با این راه و روش می توانند به روزی دست یابند. قرآن و احادیث به این گونه افراد تذکر می دهد که بیهوده دست و پا نکنند، و از راه های نامشروع براى تهیه روزى تلاش ننمایند، همین اندازه که آنها در طریق مشروع گام بگذارند و تلاش و کوشش کنند مطمئن باشند خداوند از این راه همه نیازمندی هاى آنها را تأمین می کند.[۱۱]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. هود، ۶٫

[۲]. نحل، ۱۱۲٫

[۳]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۶، ص ۶۰۰، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۴]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏۳، ص ۶۷۲، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ‏۱۴۲۹ق.

[۵]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج ‏۱، ص ۱۱۶،‏ قم، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.

[۶]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۵۰۵٫

[۷]. بقره، ۱۵۵٫

[۸]. فجر، ۱۶٫

[۹]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۹، ص ۲۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۱۰]. جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏۵، ص ۱۷۶، بی جا، بی تا.

[۱۱]. تفسیر نمونه، ج ‏۹، ص ۲۲٫