سؤال: پسر بچّه‌ی دو و نیم ساله‌ای دارم که هر چه به او می‌گوییم، زود به دل می‌گیرد و شدیداً قهر می‌کند. گاهی هم به شدّت خشونت به خرج می‌دهد؛ به عنوان مثال، سیلی می‌زند. لطفاً مرا راهنمایی کنید.

جواب:

دلایل بروز مشکل

الف. تقلید و الگوگیری

اوّلین دلیل ممکن است رفتارهای نامناسب والدین و اطرافیان و الگوگیری غلط فرزند از آن‌ها باشد. گاهی اوقات پدر و مادرها ناخواسته با کودکان خود تندی می‌کنند. مثلاً وقتی کودک به سراغ یک شیء خطرناک می‌رود، مادر همان لحظه فریاد می‌زند؛ حتّی گاهی با فرزندان خود قهر می‌کند و می‌گوید: اگر به فلان چیز دست بزنی، دیگر با تو حرف نمی‌زنیم.

ب. تغذیه و خواب نامناسب

علّت دیگر ممکن است به خاطر تغذیه و خواب نامناسب کودک باشد. کودکانی که معمولاً تغذیه‌ خوبی ندارند و یا ساعت خواب آن‌ها مناسب نیست بداخلاق و پرخاشگر می‌شوند، آستانه‌ی تحمّل آن‌ها پایین می‌آید و کوچکترین محرّکی ممکن است آن‌ها را عصبانی کند.

ج. بیکاری

بچّه‌هایی که بیکاری زیادی دارند، با این مشکل مواجه می‌شوند. متأسّفانه برخی از پدر و مادرها برای فرزندان خود برنامه‌ی خاصی ندارند و فرزندان خود را باری به هر جهت رها می‌کنند؛ لذا کودک هر کاری که دلش بخواهد می‌کند.

کودکانی که بیکار می‌شوند، از آنجایی که توجّه آن‌ها به محیط زیاد است، موجب می‌شود که حالت پرخاشگری در آنها بالاتر برود؛ زیرا دائماً به رفتار والدین دقّت می‌کنند و اگر مطابق میل آن‌ها نباشد، دلگیر می‌شوند و پرخاش می‌کنند. لذا کودکانی که سرگرم و فعّال هستند، کمتر با این مشکل مواجه می‌شوند.

کار کودکان، بازی است!

بسیاری از حکماء و کسانی که در عرصه‌ی تربیت کار می‌کنند، می‌گویند: “انسان‌های پرکار انسان‌های سالم‌تری هستند“، در کودکان نیز همین گونه است. شاید برخی از والدین بگویند که کودک دو و نیم ساله را باید به چه کاری مشغول کنیم؟ در جواب باید گفت که کار بچّه‌ها در این سن بازی است؛ یعنی کودکی که زیاد بازی کند، کودک پرکاری است. بنابراین با بازی کردن، این حالت‌های پرخاشگری، قهر و عصبانیت کودک کمتر می‌شود.

د. محیط پرتنش

گاهی ممکن است کودک در محیط‌هایی قرار بگیرد که تنش و پرخاش در آن‌جا زیاد است؛ به عنوان مثال، در خانواده‌هایی که والدین در حضور فرزندان خود دعوا می‌کنند یا با هم‌دیگر اختلاف دارند، این تنش ها روی کودکان اثر می‌گذارد؛ لذا یک توصیه‌ی مهم به والدین این است که هرگز اختلافات خود را کف خانه پهن نکنند و سعی کنند اختلافات خود را در پستوی خانه حل کنند.

این‌که ما نباید اختلافات خود را در منظر کودکان قرار دهیم، دو دلیل دارد؛ یک دلیل این است که با این کار، حرمت خود را در نگاه فرزندان می‌شکنیم و باعث می‌شویم که دیگر فرزندان برای ما ارزش قائل نشوند. دلیل دوّم این است که این کار برای بچّه‌ها بدآموزی دارد؛ یعنی ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه را از والدین یاد بگیرند.

ه. نوع از شیر گرفتن کودک

دلیل دیگر برای پرخاشگری کودکان ممکن است نوع از شیر گرفتن فرزند یا از پوشک گرفتن او باشد.

مادرانی که کودکان را به صورت دفعی از شیر می‌گیرند، ممکن است با این مشکل مواجه شوند. همچنین وقتی مادرها می‌خواهند فرزندان خود را از پوشک بگیرند؛ ممکن است عملکرد صحیحی نداشته باشند و به کودک آسیب وارد کنند.

از آنجاکه از پوشک گرفتن با نجس و پاکی سر و کار دارد، ممکن است مادر اخم کند، دعوا یا تندی کند و یا امر و نهی او به کودک زیاد ‌شود؛ لذا این رفتارها می‌تواند یکی از دلایل بروز پرخاشگری در کودکان باشد.