در پاره اى روایات بر دعا به صورت جمعى تأکید شده است و برخى نیز آن را در زمره آداب دعا تلقى کرده اند.[۱]

در برخى احادیث و به توصیه برخى از اولیاء الهى به دعا در تنهایى و خلوت توصیه شده است.[۲]

اکنون چه باید کرد در تنهایى دعا کرد یا در جمع؟

به نظر مى رسد در مواردى که دعاى جمعى توصیه شده است، نظر به خواسته اجتماع و جمع بوده است یعنى براى برآورده شدن نیازهاى اجتماعى که به جمع مربوط است نه فردى دعاهاى جمعى اثر بیشترى دارد و آدمى راحت تر مى تواند راز و نیازهاى مستور از دیگران را با خداى خویش در میان گذارد علاوه بر آنکه از رذایل اخلاقى چون عجب و ریا مصون مى ماند و مهم تر در خلوت تنهایى فقط خود را با قیوم خود خواهد دید، یعنى با آن که خالق اوست و مدبر و قوام بخش اوست او در این خلوت در مى یابد که فقط با جناب اوست و با او در ارتباط سخت است و در این صورت در مى یابد همیشه در حال خلوت با حضرت او بوده و فقط وى با اوست و نه غیر او[۳] و در این زمان بهتر مى تواند با خداى خویش ارتباط برقرار کرده و سخنان خویش را با او واگویه نماید و هر چه در این تنهایى بیشتر پیش رود به مقام فناى در حق بیشتر نزدیک خواهد شد تا آنجا که گویا دعاى او دعاى حق است.

 آن دعاى بیخودان، خود دیگر است

 آن دعا زو نیست، گفتِ داور است

آن دعا حق مى کند، چون او فناست

 آن دعا و آن اجابت از خداست

واسطه مخلوق، نى اندر میان

 بى خبر زآن لابه کردن جسم و جان[۴]

دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی

[۱] – نگا: کافى، ج ۲، ص ۴۸۷؛ بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۱٫

[۲] – میزان الحکمه، ج ۴، ص ۱۶۶۹، ص ۵۶۵٫

[۳] – «هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ»، حدید(۵۷، آیه ۴).

[۴] – مثنوى، دفتر سوم، ۲۱-۲۲۱۹٫