لطفاً تفسیر این آیه را بیان کنید: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِىَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود».

پاسخ اجمالی

در آیه ۱۲۵ سوره بقره سه موضوع محوری بیان شده است. یک. محل امن بودن خانه خدا؛ یعنی خداوند مقرر نمود، کسى که به این خانه پناهنده شود، تا هنگامى که در آن جا است جان و مال او ایمن باشد و هرگز ترس به خود راه ندهد. دو. مقام ابراهیم(ع). مقام ابراهیم محلى است که در آن حضرت ابراهیم، برای بناى کعبه، یا برای انجام مراسم حج، و یا براى دعوت عمومى مردم براى انجام این مراسم بزرگ ایستاد. سه. پاک کردن خانه خدا؛ یعنی خداوند به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع)دستور می دهد که آن را از هر نوع نجاسات و پلیدی هاى ظاهرى، بت و بت پرستى و پلیدی هاى باطنى، برای طواف ‏کنندگان، مجاوران، رکوع ‏کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنند.
 

پاسخ تفصیلی

قرآن کریم پس از اشاره به مقام والاى حضرت ابراهیم(ع) در آیه پیشین، به بیان عظمت خانه کعبه که به دست ابراهیم ساخته و آماده شد، می پردازد:
«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَهً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِىَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود»؛[۱]  و (به خاطر بیاورید) هنگامى که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان براى مردم قرار دادیم! و (براى تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهى براى خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طواف ‏کنندگان، مجاوران، رکوع ‏کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید.
در این آیه چند موضوع محوری بیان شده است که به بررسی آنها خواهیم پرداخت:
۱ – خانه خدا محل امنیت
محل امن بودن خانه «کعبه» به این مناسبت است که خداوند مقرر نمود کسى که به این خانه پناهنده شود، تا هنگامى که در آن جا است جان و مال او ایمن باشد و هرگز ترس به خود راه ندهد. و مردم نیز باید جهت عظمت و احترام به کعبه متعرض فردی نشوند که خود را در پناه آن قرار داده است.
این خانه یک خانه امن براى مردم و نیز حیوانات است. حرم مکه که خانه کعبه در آن قرار گرفته، از جانب خدا محل امن اعلام شده است، حتى اگر کسى که باید حد بر او جارى شود به حرم مکه پناهنده شود، کسى حق ندارد تا وقتى که در حرم است به او حد جارى کند. بلکه باید آن قدر صبر کنند تا از حرم بیرون بیاید، آن گاه حد الهى را بر او جارى کنند. حتى حیوانات هم در حرم امنیت دارند و شکار آنان در داخل حرم مکه ممنوع است.[۲]
«خانه کعبه» را به این مناسب کعبه می نامند که شکل آن چهار ضلعی است و بر اساس برخی نقل ها جهت مربع بودن آن این است که در محاذات «بیت المعمور» که در آسمان واقع گردیده و داراى شکل مربّع بوده، قرار گرفته است. شکل «بیت المعمور» نیز به این جهت مربع است که در محاذات «عرش» که داراى شکل مربع است، واقع شده است. و «عرش» نیز از این نظر مربع است که هر یک از گوشه ‏هاى آن اشاره به یکى از این چهار کلمه «سبحان اللَّه، و الحمد للَّه، و لا اله الّا اللَّه، و اللَّه اکبر» است، و این چهار کلمه پایه و اساس دین اسلام هستند.[۳]
برخی از مفسران معتقدند که این آیه اشاره به تشریع حج دارد.[۴] البته برخی نیز برآنند که جعل مثابه «محل بازگشت پى در پى و تمایل نفوس است که پیوسته روى به آن آرند و قصد آن  کنند»، نباید حکم تکلیفى براى مردم باشد؛ زیرا بیان حکم یا خبر از آن با تعابیری؛ مانند «ثوبوا» و «یجب ان تثوبوا» معروف ‏تر و مناسب ‏تر است. همچنین، اگر نظر به تکلیف و تشریع فریضه حج باشد؛ مثل سایر احکام مناسب بود به مؤمنان به دین اسلام خطاب می شد، نه آن که از جعل مثابه براى عموم مردم خبر دهد.[۵]
۲ – مقام ابراهیم
مقام به جای دو قدم گفته می شود. مقام ابراهیم محلى است که در آن ابراهیم، برای بناى کعبه، یا برای انجام مراسم حج و یا براى دعوت عمومى مردم براى انجام این مراسم بزرگ، ایستاد. در این باره پاسخ ۵۹۹۳ را مطالعه کنید.
۳ – پاک کردن خانه خدا
به دنبال سخنی که از خانه خدا به میان آمد، در پایان این آیه می فرماید: ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا براى طواف کنندگان، مجاوران، رکوع کنندگان و سجودکنندگان پاک و پاکیزه کنید.
۴ – منظور از تطهیر
یکی دیگر از مسائلی که در این آیه مطرح شده است، این است که خداوند به ابراهیم و اسماعیل(ع) دستور می دهد، خانه مرا پاکیزه کنید. در معناى «تطهیر» در این جا چند نظر است.
الف. برخی می گویند؛ منظور پاک کردن از کثافات و خونى است که مشرکان قبل از این که خانه کعبه در تصرف ابراهیم و اسماعیل(ع) درآید، در آن می ریختند.[۶]
ب. عده ای معتقدند؛ مراد این است که آن را از بت هایى که بر در آن می آویختند پاک نمایند.
ج. بعضى گفته ‏اند: مقصود آن است که خانه کعبه را بر اساس طهارت و تقوا بنا کنند.[۷]
د. البته می تواند منظور همه این موارد باشد؛ یعنی منظور از آن هر نوع پاکى است که شایسته این خانه الهى باشد. پاکى از نجاسات و کثافات و پلیدی هاى ظاهرى. پاک سازى این خانه از بت و بت پرستى و پلیدی هاى باطنى.[۸]
۵ – طائفان، عاکفان، راکعان و ساجدان
منظور از عاکفان همان مجاوران ساکن مکه هستند. منظور از رکوع و سجود کنندگان نمازگزاران در مسجد الحرام هستند. شاید بتوان گفت: این چهار صفت براى چهار گروه نیست، بلکه براى بیان حالت هاى مختلف زائر خانه خدا است؛ یعنی زائر چون مشغول طواف می شود «طائف» است؛ هنگامی که در مسجد به تماشاى کعبه می نشیند «عاکف» است؛ و چون مشغول نماز می شود «راکع» و «ساجد» است.[۹]
البته این چهار وصف و عنوان(لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود)، می تواند ناظر به دسته ‏هاى مختلف باشد. به این معنا که هر دسته مطابق اندیشه و درکشان به صورتى می باشند. احتمال دارد قاصدین حق و خانه او یک گروه در حالات مختلف باشند. گویا این اوصاف به ترتیب، اشاره به مقامات و مراتبى است که ابراهیم خلیل پیمود. همین که براى سالک، حق تجلى نمود اراده و اندیشه او را که پیوسته به منافع و شهوات فردی است، به حق می پیوندد و مانند اجزای ریز و درشت جهان به گرد مرکز حق می گرداند. این حقیقت در عالم صورت، به صورت طواف پیرامون خانه منصوب به دست ابراهیم و منسوب و مضاف به خدا در می آید. چون طائف از جواذب نفسانى و شخصى یک سره آزاد شد و با حرکات دایره‏ اى حق را در هر جانب و هر جهت مشاهده کرد، ملازم و معتکف به آن می شود: «و العاکفین» یا به توصیف آیه سوره حج که به جاى «العاکفین»، «القائمین» آمده،[۱۰] گویا اشاره به قیام بحق و وظیفه پس از طواف است. آن گاه عاکف یا قائم، از نیم یا بیشتر وجود خود و جهان چشم می پوشد و فانى در پرتو عظمت و قدرت می شود و در برابر آن قد ‏خم می کند و براى قرب به او به صورت رکوع در می آید: «وَ الرُّکَّعِ». پس از آن که در انوار عظمت پوشیده و یک سره فانى شد، به صورت سجده از همه چیز چشم می پوشد و سر به خاک مى‏نهد و هستى خود را در برابر اراده ازلى از دست می دهد: «السُّجُود».[۱۱]

 

 

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بقره، ۱۲۵٫

[۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱، ص ۳۸۳، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۳]. همان.

[۴]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱، ص ۲۸۰،  قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۵]. طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج ‏۱، ص ۲۹۶، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.

[۶]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱، ص ۳۸۵٫

[۷]. همان.

[۸]. ‏جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏۱، ص ۳۴۷- ۳۴۸، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

[۹]. همان.

[۱۰]. «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهیمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِکْ بی‏ شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْقائِمینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود»؛ (به خاطر بیاور) زمانى را که جاى خانه (کعبه) را براى ابراهیم آماده ساختیم (تا خانه را بنا کند و به او گفتیم:) چیزى را همتاى من قرار مده! و خانه ‏ام را براى طواف‏ کنندگان و قیام‏ کنندگان و رکوع‏ کنندگان و سجودکنندگان (از آلودگى بت ها و از هر گونه آلودگى) پاک ساز. حج، ۲۶٫

[۱۱]. پرتوى از قرآن، ج ‏۱، ص ۲۹۹- ۳۰۰٫