از آنجا که منشأ عصمت «اراده و اختیار» آدمى است؛[۱] هر انسان صاحب ارادهاى، مىتواند با ریاضت شرعى و تهذیب نفس، به مقام عصمت دست یابد. «عصمت» منحصر به پیغمبران و امامان معصوم (علیهمالسلام) نیست؛[۲] چنان که حضرت مریم (علیهاالسلام)، حضرت فاطمه (علیهاالسلام) و مخلصینى دیگر[۳] ـ که نه نبى بودند و نه امام ـ به مقام شامخ عصمت دست یافتهاند. اما مقصود از عصمتِ پیامبران و امامان (علیهمالسلام)، تنها عصمت از گناهان ـ آن هم پس از سنین متعارف بلوغ و تکلیف نیست ـ؛ بلکه عصمت از سهو و خطا و از زمان طفولیت را نیز در بر مىگیرد. روشن است چنین عصمتى در امت اسلام، منحصر در چهارده معصوم (علیهمالسلام) است.[۴]

با «تهذیب نفس» مىتوان در آینده، مصون ماند و نیز ممکن است گذشته را با کفّارات و… جبران کرد؛ اما نمىتوان آن را به گونهاى ترمیم نمود که نسبت به گذشته، عصمت تحصیل شود؛ چون نمىتوان واقع شده را تغییر داد. بلى اگر انسانى بتواند قبل از بلوغ نیز در سایه تعلیم، تربیت، تهذیب و تزکیه به جایى برسد که در هنگام بلوغ نیز معصوم باشد عصمتش فراگیر خواهد بود.

اگر افرادى در مقام وقوع نیز به چنین مقام ویژهاى نایل آیند؛ براساس روایات و ادعیه، باز با هدایت و یارى پیامبران و امامان (علیهمالسلام) به این مرتبه نایل مىشوند: «بکم فتح الله و بکم یختم».[۵]از آنجا که آنان منشأ خیر و سبب وصول آدمى به مراتب بالا ومقامات انسانىاند، باز در این جهت بر تمامى انسانهاى برتر، مقدماند.[۶]

زآنکه منبع او بُدهست این رأى را

سر امام آید همیشه پاى را

اى مقلد تو مجو پیشى بر آن

کاو بود منبع زنور آسمان[۷]

 


پی نوشت ها

[۱]– حسن یوسفیان، پژوهشى در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، فصل سوم، صص ۷۲ ـ ۴۳٫

[۲]– عبداللّه جوادى آملى، تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج ۹، صص ۲۰ـ۲۲؛ علامه طباطبایى، ولایت نامه، ترجمه همایون همتى، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، صص ۴۸ ـ ۵۸٫

[۳]– علامه طباطبایى، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، ج ۳، ص ۲۰۵٫

[۴]– جزوه راه و راهنماشناسى، امیرکبیر، تهران: ۱۳۷۵، صص ۶۷۵ و ۶۷۶٫

[۵]– زیارت «جامعه کبیره».

[۶]– انسان و خلافت الهى، صص ۱۲۵ ـ ۱۵۵٫

[۷]– مثنوى، دفتر سوم، ابیات ۱۵۴۸ و ۱۵۴۹٫