از آنجا که منشأ عصمت «اراده و اختیار» آدمى است؛[۱] هر انسان صاحب اراده اى، مى تواند با ریاضت شرعى و تهذیب نفس، به مقام عصمت دست یابد. «عصمت» منحصر به پیغمبران و امامان معصوم (علیهم السلام)  نیست؛[۲] چنان که حضرت مریم (علیهاالسلام) ، حضرت فاطمه (علیهاالسلام)  و مخلصینى دیگر[۳] ـ که نه نبى بودند و نه امام ـ به مقام شامخ عصمت دست یافته اند. اما مقصود از عصمتِ پیامبران و امامان (علیهم السلام) ، تنها عصمت از گناهان ـ آن هم پس از سنین متعارف بلوغ و تکلیف نیست ـ؛ بلکه عصمت از سهو و خطا و از زمان طفولیت را نیز در بر مى گیرد. روشن است چنین عصمتى در امت اسلام، منحصر در چهارده معصوم (علیهم السلام)  است.[۴]

با «تهذیب نفس» مى توان در آینده، مصون ماند و نیز ممکن است گذشته را با کفّارات و… جبران کرد؛ اما نمى توان آن را به گونه اى ترمیم نمود که نسبت به گذشته، عصمت تحصیل شود؛ چون نمى توان واقع شده را تغییر داد. بلى اگر انسانى بتواند قبل از بلوغ نیز در سایه تعلیم، تربیت، تهذیب و تزکیه به جایى برسد که در هنگام بلوغ نیز معصوم باشد عصمتش فراگیر خواهد بود.

اگر افرادى در مقام وقوع نیز به چنین مقام ویژه اى نایل آیند؛ براساس روایات و ادعیه، باز با هدایت و یارى پیامبران و امامان (علیهم السلام)  به این مرتبه نایل مى شوند: «بکم فتح الله و بکم یختم».[۵]از آنجا که آنان منشأ خیر و سبب وصول آدمى به مراتب بالا ومقامات انسانى اند، باز در این جهت بر تمامى انسان هاى برتر، مقدم اند.[۶]

زآنکه منبع او بُده ست این رأى را

سر امام آید همیشه پاى را

اى مقلد تو مجو پیشى بر آن

کاو بود منبع زنور آسمان[۷]

پی نوشت ها

[۱]– حسن یوسفیان، پژوهشى در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، فصل سوم، صص ۷۲ ـ ۴۳٫

[۲]– عبداللّه  جوادى آملى، تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج ۹، صص ۲۰ـ۲۲؛ علامه طباطبایى، ولایت نامه، ترجمه همایون همتى، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، صص ۴۸ ـ ۵۸٫

[۳]– علامه طباطبایى، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، ج ۳، ص ۲۰۵٫

[۴]– جزوه راه و راهنماشناسى، امیرکبیر، تهران: ۱۳۷۵، صص ۶۷۵ و ۶۷۶٫

[۵]– زیارت «جامعه کبیره».

[۶]– انسان و خلافت الهى، صص ۱۲۵ ـ ۱۵۵٫

[۷]– مثنوى، دفتر سوم، ابیات ۱۵۴۸ و ۱۵۴۹٫