در آیه ۲ سوره اسراء می فرماید: «وَجَعَلْناهُ هُدىً لِبَنِی إِسْرائِیلَ». آیا فقط بنی اسرائیل هدف هدایت حضرت موسی(ع) این پیامبر اولوالعزم بودند؟ آیا فرعون و فرعونیان یا اقوام دیگر نباید به آیین موسی(ع) دعوت می شدند؟

پاسخ اجمالی

خدای متعال در ارتباط با گستره رسالت حضرت موسی(ع) می فرماید: «وَ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَنی‏ إِسْرائیلَ»؛[۱] ما به موسى کتاب آسمانى دادیم و آن را وسیله هدایت بنى اسرائیل ساختیم.
همان گونه که در مورد حضرت عیسی(ع) می فرماید: «وَ رَسُولاً إِلى‏ بَنی‏ إِسْرائیل …»؛[۲] و (او را به عنوان) رسول و فرستاده به سوى بنى اسرائیل (قرار داده، که به آنها می گوید:) من نشانه ‏اى از طرف پروردگار شما، برایتان آورده‏ ام من از گِل، چیزى به شکل پرنده می سازم سپس در آن می ‏دمم و به فرمان خدا، پرنده ‏اى می گردد …
ظاهر چنین آیاتی نشانگر آن است که آنها تنها رسول بر قوم بنى اسرائیل بودند. اما از آن جا که این دو پیامبر، صاحب شریعت و از پیامبران اولوا العزم بودند، و با توجه به آیات دیگر در مورد زندگی آن دو رسول برگزیده، فهمیده می شود که بعثت آنها فراتر از قوم بنی اسرائیل بود، هر چند بنى اسرائیل در صف اول مأموریت هدایت آنها قرار داشتند؛ یعنی این که آنان در درجه اول براى بنی اسرائیل مبعوث شده بودند؛ مانند پیامبر اسلام (ص) که در درجه اول براى خاندان خویش، در درجه دوم براى مردم مکه و اطراف آن، و درجه بعدى براى جهانیان مبعوث شده بود. این مراحل به ترتیب در آیات زیر آمده است:
«وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»؛[۳] و خویشان نزدیک خود را انذار کن.
«وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‏ وَ مَنْ حَوْلَها»؛[۴] و تا مکه و کسانى را که در اطراف آن است انذار کنى.[۵]
«وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ»؛[۶] این قرآن بر من نازل شده، تا شما و هر کسى را که پیام من به او برسد، انذار کنم.
نکته ای که در این موضوع قابل دقت است؛ این است که فرق است میان «رسول» و «نبى»؛ نبوت منصب بعثت و تبلیغ است، اما رسالت مقام ویژه اى است که همراه با ضمانت اجرایى است. و آن عبارت است از قضاى الهى و داورى خدایى بین مردم، یا به بقا و نعمت، و یا به هلاکت و زوال نعمت. چنان که آیه زیر آن را بیان نموده است:
«وَ لِکُلِّ أُمَّهٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ»؛[۷] براى هر امّتى، رسولى است هنگامى که رسولشان به سوى آنان بیاید، به عدالت در میان آنها داورى می شود.
به بیان روشن تر، نبى انسانى است که از طرف خداى تعالى به سوی مردم مبعوث می شود براى بیان احکام دین. اما رسول کسی است که مبعوث می شود براى رسالتی خاص که دنبالش یا هلاکت است، اگر مردم دعوتش را رد کنند، و یا بقا و سعادت است، اگر آن را پذیرا باشند.
این موضوع از گفت وگویى قرآن کریم در مورد پیامبرانی؛ مانند نوح، هود، صالح، شعیب و… با قوم خود حکایت نمود، کاملاً به دست می آید: «وَ قَوْمَ نُوحٍ لَمَّا کَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْناهُمْ وَ جَعَلْناهُمْ لِلنَّاسِ آیَهً وَ أَعْتَدْنا لِلظَّالِمینَ عَذاباً أَلیماً»؛[۸]و قوم نوح را هنگامى که رسولان (ما) را تکذیب کردند غرق نمودیم، و آنان را درس عبرتى براى مردم قرار دادیم و براى ستم گران عذاب دردناکى فراهم ساخته ‏ایم.
بنابر این، لازم نیست که رسالت یک رسول به سوى قومى معین، بعثت به سوى همان قوم باشد، بلکه ممکن است رسالتش به سوى قومى خاص باشد، ولى بعثت و نبوتش به سوى تمامى بشر باشد. و داستان رسالت موسی و عیسی(ع) به سوی بنی اسرائیل نیز از این قرار است.
شواهد فراوانی از آیات قرآن کریم بر این مطلب وجود دارد؛ از جمله آنها در مورد رسالت موسى به سوى فرعون است: «اذْهَبْ إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى»؛[۹] اینک به سوى فرعون روانه شو که او طغیان کرده است.
همان گونه که قرآن در ایمان آوردن ساحران به موسی می گوید: «آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسى‏».[۱۰] با این که ساحران از بنى اسرائیل نبودند.
در باره دعوت قوم فرعون با این که از بنى اسرائیل نبودند، قرآن می فرماید: «وَ لَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ، وَ جاءَهُمْ رَسُولٌ کَرِیمٌ»؛[۱۱] ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگوارى(موسی) به سراغشان آمد.
نظیر این آیات در دلالت بر عمومیت بعثت حضرت عیسی و موسی(ع) و ایمان آوردن امت ‏هاى بسیارى از غیر بنى اسرائیل، وجود دارد. بویژه در مورد حضرت عیسی(ع) قبل از بعثت رسول خدا(ص)؛ مانند مردم روم و امت  ‏هاى بزرگى از غربی ها، نظیر فرانسویان، اتریشی ها، انگلسی ها، ملت های شرقی مانند مردم نجران که به وى گرویده بودند، با این که از بنى اسرائیل نبودند. ضمن این که قرآن کریم در هیچ آیه ‏اى که سخن از نصارا دارد، دیده نمی شود که روى سخن را متوجه خصوص نصاراى بنى اسرائیل کرده باشد، بلکه اگر مدح می کند عموم نصارا را مدح می کند و اگر مذمت هم می کند عموم را مذمت می کند.[۱۲]
بنابر این مراد از این خطاب ها، مخاطبان اولیه و مستقیم هستند، نه آن که گروه های دیگر مخاطب نبودند؛ لذا بعثت حضرت موسی و عیسى (ع) عمومیت داشته، هر چند رسالت آنها به سوى بنى اسرائیل بوده است. البته روایاتی نبوت حضرت عیسی(ع) را مخصوص بنی اسرائیل می داند؛ مانند: «عن أبى حمزه الثمالی عن ابى جعفر محمد بن على الباقر علیهما السلام حدیث طویل یقول فیه: ثم ان الله عز و جل أرسل عیسى علیه السلام الى بنى إسرائیل خاصه، فکانت نبوته ببیت المقدس»؛[۱۳] امام باقر(ع) می فرماید: خدای متعال حضرت عیسی را فرستاد فقط به سوی بنی اسرائیل، پس نبوتش برای بیت المقدس بود.
اما این روایات نیز ناظر به آن است که آن حضرت در ایام رسالت و تبلیغ خود نتوانست بیش از بنی اسرائیل مخاطبان بیشتری را جذب کند، اما قبیله های بسیاری غیر از قریش، در زمان حیات پیامبر اسلام(ص) مسلمان شدند.

 

 

 منبع:اسلام کوئست

[۱]. اسراء، ۲٫

[۲]. آل عمران، ۴۹٫

[۳]. شعراء، ۲۱۴٫

[۴]. انعام، ۹۲٫

[۵]. ر. ک: ‏جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏۲، ص ۱۳، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

[۶]. انعام، ۱۹٫

[۷]. یونس، ۴۷٫

[۸]. فرقان، ۳۷٫

[۹]. طه، ۲۴٫

[۱۰]. همان، ۷۰٫

[۱۱]. دخان، ۱۷٫

[۱۲]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۳، ص ۱۹۸- ۱۹۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ۳، ص ۳۱۰- ۳۱۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.

[۱۳]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج ۱، ص ۳۴۳، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.