آیه ۷۸ سوره مبارکه نحل را خیلی ساده توضیح دهید.

پاسخ اجمالی

قرآن کریم در مورد ذخایر و اندوخته های علم و دانش انسان در هنگام تولد، می فرماید: «وَ اللهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً …»؛[۱] و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود، در حالی که هیچ چیز نمی دانستید و براى شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را به جا آورید.
هرچند از ظاهر آیه استفاده می شود که انسان در آغاز تولد، هیچ دانشی نداشت، اما همان گونه که در جای خود بدان پرداختیم «کل شیء» و «لا شیء» به معنای دقیق فلسفی «همه چیز» و «هیچ چیز» نیست، بلکه به معنای عرفی آن دو است. به عنوان نمونه اگر فردی بگوید در فلان هتل، تمام امکانات رفاهی وجود دارد و یا آن که در فلان سفر با هیچ ناراحتی مواجه نشدم، واضح است که مراد از «تمام» و «هیچ»، همان معنای عرفی آن است، نه معنای دقیق فلسفی این کلمات.
این آیه نیز منافات با آن ندارد که برخی دانش های حضوری و غریزی در نوزاد و یا حتی در طفل داخل شکم مادر وجود داشته باشد، اما هر علم و دانش حصولی ارزش مندی که پیشرفت بشر بدان وابسته است، تنها بعد از تولّد به دست خواهد آمد.
در این آیه نیز علم حصولى انسان در بدو تولد نفى شده است‏. جمله «لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً» حال برای ضمیر خطاب «کُمْ» است؛ یعنى خداوند شما را از رحم هاى مادرانتان متولد کرد، در حالی که شما از این معلوماتى که بعداً از طریق گوش، چشم و عقل درک کردید خالى بودید.
بر این اساس، به این پرسش ها پاسخ داده خواهد شد که چگونه قرآن می گوید به هنگام تولد هیچ چیز نمی دانستید، در حالی که ما داراى یک سلسله علوم فطرى هستیم؛ مانند آگاهى از توحید و خداشناسى. همچنین مسائل بدیهى؛ نظیر عدم اجتماع نقیضین، و یا این که کل از جزء بزرگ تر است. یا در مسائل اجتماعى و اخلاقى؛ مانند حسن عدالت و قبح ظلم. همه اینها علومى هستند که در نهاد ما از آغاز قرار داشته و با ما از مادر متولد شده است؟! و آیا حتى علم ما به وجود خویشتن که علم حضورى محسوب می شود نیز وجود نداشت، و از طریق گوش، چشم و عقل به دست آمد؟!
زیرا بی گمان حتى این علوم بدیهى و ضرورى و فطرى در آن لحظه به صورت «فعلیت» در انسان نبود. تنها استعداد و قوه آن در نهاد آدمى وجود داشت. به بیان دیگر، ما، در لحظه تولد از همه چیز غافل بودیم، حتى از خویشتن خویش، ولى درک بسیارى از حقایق به صورت بالقوه در ما نهفته بود، کم کم چشم ما قدرت بینایى پیدا کرد، گوش قدرت شنوایى، و عقل قدرت درک و تجزیه و تحلیل یافت و ما از این مواهب سه‏ گانه الهى بهره‏ مند شدیم. نخست تصورات بسیارى از چیزها را از طریق حس درک کردیم، و آن را به عقل سپردیم، سپس از آنها مفاهیم کلى، و کلی تر، ساختیم و از طریق «تعمیم» و «تجرید» به حقایق عقلى دست یافتیم.
قدرت تفکر ما به جایى می رسد که از خویشتن (به عنوان یک علم حضورى آگاه می شویم) سپس علوم و دانش هایى که به صورت بالقوه در نهاد ما بود، جان می گیرد و فعلیت پیدا می کند، و ما این علوم بدیهى و ضرورى را پایه‏ اى قرار می دهیم براى شناخت علوم نظرى و غیر بدیهى.[۲]
«وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»، اشاره به مبادى این علم دارد که خداى تعالى به انسان داده است؛ زیرا مبدأ تمامى تصورات، حواس ظاهرى است که عمده آنها حس بینایی و حس شنوایی است. و حواس دیگر(لامسه و ذائقه و شامه) به اهمیت آن دو نمی رسند، و مبدأ تصدیق و فکر، قلب است.[۳]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. نحل، ۷۸٫

[۲]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۳۳۵ – ۳۳۶، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.

[۳]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،  ج ۱۲، ص ۳۱۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.