قرآن کریم در ذیل آیاتی به بیان خبر رساندن فرشتگان برای حضرت ابراهیم(ع) و همسرش ساره، پرداخته است که در آنها نکات جالبی پیرامون شخصیّت حضرت ابراهیم(ع) وجود دارد:
۱ – وقتی فرشتگان پیش حضرتشان آمدند،  ابراهیم(ع) با آن که در ابتدا آنها را نشناخت، اما برایشان گوساله بریان شده ای را آماده  کرد که نشان از مهمان نوازی ایشان دارد.
۲ – مژده ای که فرشتگان به ابراهیم(ع) و ساره در مورد تولد اسحاق(ع) می دهند، امری بعید و خلاف عادت می باشد و به همین جهت ساره تعجب کرده و فرزند دار شدن را برای خود و شوهرش بعید می داند که البته این شبهه امری طبیعی بوده و براساس عادت عادی انسان ها بیان شده است؛ لذا از زکریای پیامبر(ع) نیز که با همین وعده مواجه شد، چنین سوالی نقل شده است. اما هیچ اعتراض و حتی تعجبی از ابراهیم(ع) نقل نمی گردد و این نشان از قدرت ایمان و اطمینان واقعی حضرتشان به خداوند است و معنای خلیل الله بودن را با این آیات می توان بهتر فهمید.
۳ – حضرت ابراهیم(ع) از فرشتگان خواست که عذاب قوم لوط را به تأخیر بیندازند، به این امید که آنان ایمان بیاورند و صلاح کار در پیش گیرند که نشان از دلسوزی حضرتشان حتی برای گنه کاران دارد.
 

پاسخ تفصیلی

حضرت ابراهیم(ع) از جمله پیامبرانی است که در قرآن داستان های بسیاری از او نقل شده است. یکی از این داستان ها، مژده ای است که به او و همسرش برای تولد فرزندی به نام اسحاق(ع) و نوه ای به نام یعقوب(ع) داده شده است که در ادامه خواهد آمد. از لابلای این آیات، درس ها و نکته های بسیاری به دست می آید که نشانگر شخصیت والای ابراهیم(ع) است. در همین راستا این داستان را در سه قسمت بررسی می کنیم:
۱ – در ابتدای نقل این واقعه خداوند می فرماید: «و براستى فرستادگان ما ابراهیم را مژده آورده سلام گفتند، او هم گفت: سلام [بر شما]. و درنگ نکرد تا گوساله‏اى بریان [براى آنان‏] آورد. و چون دید دست‏هایشان به سوى غذا دراز نمى‏شود، آنان را ناشناس یافت و احساس ترس و دلهره کرد، گفتند: مترس که ما به سوى قوم لوط فرستاده شده‏ایم».[۱]
از کلمه «رُسُلُنا؛ فرستادگان» به دست می آید که تعدادی از فرشتگان پیش حضرت ابراهیم آمده اند. اما در این که تعداد آنها چند نفر بود و کدام فرشتگان بوده اند، روایات و اقوال مختلفی وجود دارد و در این مختصر نیازی به بیان آنها نیست.[۲]
در آیه، صحبت از آماده کردن غذا و همچنین ترس ابراهیم از آنها به میان آمده است که می توان از آن این استنباط را داشت که ابراهیم نمی دانسته اینان فرشتگان الهی هستند؛[۳] لذا برایشان غذا آماده کرده است.[۴]
نکته جالب توجه در آیه این است؛ حضرت ابراهیم قبل از این که مهمان های خود را بشناسد، برای آنها غذایی خوب و با ارزش آماده می کند، این نشانی از رفتار شرافت مندانه این پیامبر الهی است که می تواند درسی نیز برای پیروان قرآن  باشد.
آیات در ادامه، به رفتار میهمانان می پردازد که به سمت غذا دست دراز نکردند، و چنین رفتاری در آن زمان، نشان خوبی نبوده، تا این که فهمید آنان از جنس فرشتگان اند و نیازی به خوردن غذا ندارند، بلکه حتی قابلیت و توان خوردن غذا را نداشته اند.[۵]
۲ – در آیات بعد، درباره علت آمدن این فرشتگان نزد حضرت ابراهیم(ع) می فرماید: «پس همسرش در حالى که ایستاده بود [از شنیدن گفت وگوى فرشتگان با ابراهیم‏] خندید. پس او را به اسحاق و پس از اسحاق به یعقوب مژده دادیم. [همسر ابراهیم‏] گفت: اى واى بر من! آیا فرزند آورم در حالى که من پیرزنم و این شوهر من است که در سنّ سال خوردگى است؟ یقیناً این چیزى بسیار شگفت است! گفتند: آیا از کار خدا شگفتى مى‏کنى؟ [در حالى که این نشانی از‏] رحمت خدا و برکاتش بر شما خانواده است. بیقین او ستوده و بزرگوار است».[۶] معنای «فضَحِکَتْ؛ خندیدن» را می توان این گونه دانست که ساره وقتی فهمید اینان فرشتگان الهی هستند و از اینان شرّی بدان ها نمی رسد، خنده ای بر لبش جاری گشت.[۷] البته اقوال دیگری نیز در این مطلب وجود دارد.[۸]
این آیات نیز وجه دیگری از مقام والای ابراهیم را نشان می دهد؛ بشارتی که فرشتگان به ابراهیم و ساره می دهند، امری بعید و خلاف عادت می باشد و به همین جهت ساره تعجب کرده و فرزند دار شدن را برای خود و شوهرش بعید می داند، که البته این شبهه امری طبیعی بوده و براساس عادت عادی انسان ها بیان شده است؛ لذا از زکریای پیامبر(ع) نیز که با همین وعده مواجه شد، چنین سوالی نقل شده است. [۹] اما هیچ اعتراض و حتی تعجبی از ابراهیم(ع) نقل نمی گردد و این نشان از قدرت ایمان و اطمینان واقعی حضرتشان به خداوند است و معنای خلیل الله بودن را با این آیات می توان بهتر فهمید.
۳ – در ادامه صحبت به سمت ابراهیم باز می گردد: «پس هنگامى که ترس و دلهره از ابراهیم برطرف شد و آن مژده به او رسید، با ما درباره قوم لوط [به قصد دفع عذاب از آنان‏] به گفت وگو پرداخت. براستى که ابراهیم بسیار بردبار و دلسوز و روى آورنده [به سوى خدا] بود. اى ابراهیم! از این [گفت وگو] درگذر؛ زیرا فرمان پروردگارت [بر عذاب قوم لوط] فرا رسیده و یقیناً آنان را عذابى بدون بازگشت خواهد آمد».[۱۰]
در مورد تعبیر «یُجادِلُنا فی‏ قَوْمِ لُوطٍ» آورده اند: ابراهیم از فرشتگان خواست که عذاب قوم لوط را به تأخیر بیندازند به این امید که آنان ایمان بیاورند و صلاح کار در پیش گیرند.[۱۱] آری شخصیت و مقام پیامبری مانند ابراهیم چنین است که در زمانی که خبر مسرت بخشی را شنیده، اما به فکر قوم لوط بوده و خیر و صلاح را برای آنان درخواست می کند و خداوند با این بیان «یا إِبْراهیمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا …» نشان می دهد که این قوم به حدی رسیده اند که امید بازگشت بر ایشان نیست و مصلحت در عذاب و نابودی آنها می باشد.

 

 

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. هود، ۶۹- ۷۰: « وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهیمَ بِالْبُشْرى‏ قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنیذٍ * فَلَمَّا رَأى‏ أَیْدِیَهُمْ لا تَصِلُ إِلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خیفَهً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى‏ قَوْمِ لُوطٍ».

[۲]. ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۵، ص ۵۴۶، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۸۸، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۳، ص ۳۳۸، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق.

[۳]. علم الهدی، علی بن حسین، تنزیه الأنبیاء، ص ۳۷، دار الشریف الرضی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۴]. البته برخی غذا خوردن را بر فرشتگان منع نکرده اند و به همین جهت معتقدند ابراهیم می دانسته اینان ملائکه الهی هستند و در عین حال بر اینان غذا آماده کرده است؛ ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، با مقدمه علامه شهرستانی‏، ج ۱، ص ۲۲۱، انتشارات بیدار، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

[۵]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۳۲۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۶]. هود، ۷۱- ۷۳: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَهٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ * قالَتْ یا وَیْلَتى‏ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلی‏ شَیْخاً إِنَّ هذا لَشَیْ‏ءٌ عَجیبٌ * قالُوا أَ تَعْجَبینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمیدٌ مَجیدٌ».

[۷]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۲، ص ۱۵۶، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۸]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۵، ص ۱۵۶، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۲، ص ۴۶۰، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.

[۹]. مریم، ۷-۸: « یا زَکَرِیَّا إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ اسْمُهُ یَحْیى‏ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا* قالَ رَبِّ أَنَّى یَکُونُ لی‏ غُلامٌ وَ کانَتِ امْرَأَتی‏ عاقِراً وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِیًّا؛ اى زکریا همانا تو را به فرزندى که نامش یحیى است و از این پیش همنام و همانندش (در تقوا) نیافریدیم بشارت مى‏دهیم.*زکریا (از فرط شوق و شگفتى و براى حصول اطمینان) عرض کرد: الها، مرا از کجا پسرى تواند بود در صورتى که زوجه من نازاست و من هم از شدت پیرى خشک و فرتوت شده‏ام؟!».

[۱۰]. هود، ۷۴- ۷۶: «فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْراهیمَ الرَّوْعُ وَ جاءَتْهُ الْبُشْرى‏ یُجادِلُنا فی‏ قَوْمِ لُوطٍ * إِنَّ إِبْراهیمَ لَحَلیمٌ أَوَّاهٌ مُنیبٌ* یا إِبْراهیمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ إِنَّهُمْ آتیهِمْ عَذابٌ غَیْرُ مَرْدُودٍ».

[۱۱]. تنزیه الأنبیاء(ع)، ص ۳۷٫