خاتون/قاتون/قادین، به معناى خانم، بانوى اصیل و شوهردار (به طور عام) و زنان والامقام و دختران خاقان، خان و بزرگان (به طور خاص)، یکى از عنوان‏هاى مهم در تاریخ اسلام و در واقع، عنوانى ویژه در برابر خان بوده که براى بزرگداشت زنان و تجلیل از مقام آنان، به کار مى‏رفته است.
عنوان «خاتون» خاستگاه سغدى داشته و پیش از ظهور اسلام به حکم‏رانان چین و بخارا اطلاق شده است، لکن این عنوان (با مفهوم خاص خود) در دوره‏هاى اسلامى هم در نقاط مختلف قلمرو اسلامى به کار مى‏رفته و حتى گذشته از شهرت نخستین زن حکومتگر شیعه به نام «سیده ملک خاتون»، که در قرن چهارم هجرى در ایران به حکومت رسید خاتون و برخى واژه‏هاى مترادف‏با آن، هم‏چون بى‏بى و سیده درباره حضرت فاطمه‏علیها السلام و بعضى از فرزندان ائمه اطهارعلیه السلام، جایگاه ویژه‏اى در میان شیعیان اثناعشرى در ایران، داشته است.
این مقاله درصدد است تا ضمن ریشه‏یابى واژه خاتون و مترادف‏هاى آن، نقش سیاسى، اجتماعى، دینى و فرهنگى خاتون‏ها را در دوره‏هاى گوناگون تاریخى بررسى کند.