شأن نزول سوره نبأ و تعالیم آن چیست؟

پاسخ اجمالی

سوره نبأ در مکّه نازل شده و داراى چند اسم است: نبأ، عم، معصرات، تسائل و عم یتسائلون.[۱]
برای این سوره مانند دیگر سوره ها – که مجموعاً شأن نزولی ندارند- شأن نزولی ذکر نشده است. البته برای برخی از آیاتش شأن نزول بیان شده است.[۲]
ارزش و جایگاه سوره
از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: هر کس سوره «عَمَّ یَتَساءَلُونَ» را قرائت کند، خداوند در روز قیامت او را از شراب هاى سرد و گوارای بهشتى سیراب نماید.[۳]
همچنین امام صادق(ع) در مورد جایگاه این سوره فرمود: هر کس این سوره را قرائت کند و به مدت یک سال ادامه دهد، از آن سال نمی گذرد، مگر این که موفّق به زیارت خانه خدا می شود.[۴]
ارتباط این سوره با سوره قبل این است که وقتی خدای سبحان سوره مرسلات را با ذکر قیامت به پایان برد، و تکذیب کنند ‏گان رستاخیز را بیم داد، این سوره را به ذکر قیامت و ذکر دلایل قدرت بر بعث و انگیزش و برگشت به عالم آخرت شروع نمود.[۵]
تعالیم سوره
اصولاً بیشتر سوره ‏هاى جزء آخر قرآن در مکه نازل شده، و بیش از همه چیز روى مسئله مبدأ و معاد، و بشارت و انذار، که طبیعت سوره ‏هاى مکى است تکیه می کند، غالباً لحنى کوبنده و تکان ‏دهنده و بیدار کننده دارد؛ آیه ها همگى جز در موارد معدودى، کوتاه، و مملو از اشارات است، و به همین دلیل تأثیر بسیار عمیقى روى هر فرد آگاه می گذارد، ناآگاهان را نیز بیدار می کند، و به کالبدهاى بی روح جان می دهد؛ به افراد بی تفاوت احساس و تعهد و مسئولیت می بخشد. سوره «نبا» نیز از این قاعده کلى مستثنا نیست. این سوره با سؤالى بیدارگر(عَمَّ یَتَساءَلُونَ؛ آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال می کنند؟!) شروع می شود، و با جمله ‏اى پر از عبرت پایان می یابد: « ما شما را از عذابى نزدیک مى‏ترسانیم: روزى که آدمى هر چه را پیشاپیش فرستاده است می نگرد و کافر می گوید: اى کاش من خاک ‏بودم».
با توجه به آنچه که بیان شد، آموزه های این سوره را می توان چنین خلاصه کرد.
۱ – سؤالى که در آغاز سوره از حادثه بزرگ (نبأ عظیم) یعنى روز قیامت مطرح شده است: «عَمَّ یَتَساءَلُونَ؛ آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال می کنند»؟!
۲ – سپس به بیان نمونه‏ هایى از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین و زندگى انسان ها و مواهب آن – به عنوان دلیلى بر امکان معاد و رستاخیز- می پردازد.
۳ – در بخش دیگرى قسمتى از نشانه‏هاى آغاز رستاخیز را بیان مى‏دارد؛ مانند: «(آرى) روز جدایى، میعاد همگان است. روزى که در «صور» دمیده می شود و شما فوج فوج (به محشر) می آیید. و آسمان گشوده می شود و به صورت درهاى متعددى درمی آید».
۴ – در بخش دیگر گوشه ‏اى از عذاب هاى دردناک طغیان گران را در قیامت بیان می کند: «و محل بازگشتى براى طغیان گران. مدّت هاى طولانى در آن می مانند! در آن جا نه چیز خنکى می چشند و نه نوشیدنى گوارایى».
۵ – پس از آن قسمتى از نعمت ها و مواهب شوق‏ انگیز بهشتى را شرح می دهد: «مسلّماً براى پرهیزگاران نجات و پیروزى بزرگى است. باغ هایى سرسبز، و انواع انگورها. و حوریانى بسیار جوان و هم سن و سال».
۶ – و سرانجام با انذار شدیدى از عذاب نزدیک، و ذکر سرنوشت غم ‏انگیز کافران سوره پایان می یابد: «و ما شما را از عذاب نزدیکى بیم دادیم. این عذاب در روزى خواهد بود که انسان آنچه را از قبل با دست هاى خود فرستاده می بیند، و کافر می گوید: اى کاش خاک بودم (و گرفتار عذاب نمی شدم)!».[۶]

[۱]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱۰، ص ۶۳۷، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، عطیه، علی عبدالباری، ج ‏۱۵، ص ۲۰۱، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

[۲]. ر. ک: پاسخ ۸۴۲۹۷٫

[۳]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۶۳۷٫

[۴]. همان.

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۶، ص ۳، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. ر. ک: تفسیر نمونه، ج ‏۲۶، ص ۴- ۵٫