قرآنپژوهان، خطابهاى قرآن را به دو دسته تقسیم کردهاند:

۱ – خطاب ویژه مرد یا زن؛ مانند: «وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ»[۱] و «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ».[۲]

۲ – خطاب مشترک که دو گونه است: گاهى با عنوان فراگیرى مانند واژه «ناس»، «انسان» و «مَنْ» عموم انسانها را خطاب مىکند؛ مانند: «یا أَیُّهَا النّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»[۳] و «یا أَیُّهَا النّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللّهَ الَّذِى تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبا»[۴] و… گاهى نیز در ظاهر از لفظ مذکر استفاده مىکند؛ ولى اشاره به همگان دارد؛ مثل: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»[۵]، «یا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتاب»،[۶] «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِى رَسُولِ اللّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ».[۷]

درباره شیوه اخیر باید به نکاتى توجه کرد:

یکم. دستورها و معارف قرآنى در مورد مرد و زن یکسان است؛ گرچه صیغههاى آن مذکر است. این مسئله به جهت قاعده ادبى «تغلیب» است. در زبانهایى مانند عربى ـ که براى مرد و زن، دو گونه فعل (مذکر و مؤنث) وجود دارد ـ در مواردى که جمع مورد نظر باشد، صیغه مذکر به کار مىرود. بنابراین«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» هم شامل زنان مىشود و هم مردان. از این رو تاکنون هیچ مفسر و یا آشنا به زبان و ادبیات، نگفته است که مجموع خطابهاى قرآن اختصاص به مردان دارد.

دوم. اینگونه سخن گفتن در میان انسانها، معمول است و اختصاص به قرآن ندارد؛ به خصوص در مقام قانونگذارى، از الفاظ و ضمایر مذکر استفاده مىشود؛ ولى معناى عموم اراده مىگردد.

سوم. خطاب کمتر قرآن به زنان، برخاسته از نگرش آن به رعایت حرمت زنان است و نشان از غیرت خداوند دارد. طبیعى است که سخن گفتن مؤدبانه و عفیفانه با زنان و کمتر بردن نام آنها، یکى از راههاى حفظ حرمت آنان است. این به معناى عقب نگه داشتن نیمى از انسانها نیست؛ زیرا اینگونه سخن گفتن، نشانگر نوعى احترام و ارج نهادن به مقام شامخ ایشان است. همین شیوه در میان خانوادههاى محترم و با شخصیت معمول است که در میان دیگران، زنان را کمتر به طور مستقیم مورد خطاب قرار مىدهند.

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – بقره ۲، آیه ۲۳۳٫

[۲] – همان، آیه ۲۱۶٫

[۳] – بقره ۲، آیه ۲۱٫

[۴] – نساء ۴، آیه ۱٫

[۵] – همان، آیه ۱۳۶٫

[۶] – همان، آیه ۴۷٫

[۷] – احزاب ۳۳، آیه ۲۱٫