حرف استیناف چیست و چند نمونه قرآنی از آن را ذکر کنید؟

پاسخ اجمالی

«استیناف»؛ مصدر باب استفعال از ریشه «أنف» است و «إستئناف» و «إئتناف» به معنای ابتدا است. «اسْتَأْنَفَ الشَّیْ ءَ و ائْتَنَفَهُ: أَخَذَ أَوَّلَهُ و ابْتَدَأَه»؛ یعنی آن را سر آغاز کار گرفت و از آن شروع کرد.[۱]
حروف استیناف مانند واو و فاء استینافیه در لغت عرب در مقابل حروف عطف و… کاربرد دارند و در جایی استعمال می شوند که هدف از آن، قطع ارتباط میان جمله بعد با ماقبل خود باشد. در این جا نمونه هایی از آن را ذکر می نماییم:
۱ – «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَهِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ»؛[۲] او کسى است که این کتاب(آسمانى) را بر تو نازل کرد، که قسمتى از آن، آیات «محکم» [صریح و روشن ] است؛ که اساس این کتاب می باشد؛ (و هر گونه پیچیدگى در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می گردد.) و قسمتى از آن، «متشابه» است  [آیاتى که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفى در آن می رود؛ ولى با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می گردد.] اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه انگیزى کنند (و مردم را گمراه سازند)؛ و تفسیر (نادرستى) براى آن می طلبند.»
فاء در «فأما الذین…» استیناف است[۳] که بعد از آن که آیات به محکم و متشابه تقسیم شد سخن را آغاز و از سر می گیرد و به احکام آن می پردازد.
۲ – «یَأَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَ تَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ وَ قَالَت طَّائفَهٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ ءَامِنُواْ بِالَّذِى أُنزِلَ عَلىَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَجْهَ النَّهَارِ وَ اکْفُرُواْ ءَاخِرَهُ لَعَلَّهُمْ َیرْجِعُونَ»؛[۴] اى اهل کتاب! چرا حق را با باطل (می آمیزید و) مشتبه می کنید (تا دیگران نفهمند و گمراه شوند)، و حقیقت را پوشیده می دارید در حالى که می‏دانید؟ و جمعى از اهل کتاب (از یهود) گفتند: «(بروید در ظاهر) به آنچه بر مؤمنان نازل شده، در آغاز روز ایمان بیاورید و در پایان روز، کافر شوید (و باز گردید)! شاید آنها (از آیین خود) بازگردند! (زیرا شما را، اهل کتاب و آگاه از بشارات آسمانى پیشین می دانند و این توطئه کافى است که آنها را متزلزل سازد).
واو در «و قالت طائفه…»، واو استیناف است؛[۵] یعنی جمله بعد را از قبل جدا ساخته و به مسئله دیگری می پردازد.
البته تذکر این نکته الزامی است که؛ اگر به صورت مجموعه به آیات قرآن نظر کنیم پیوسته و مرتبط با یکدیگر هستند، اما وقتی به صورت جزئی نظر می کنیم برخی آیات به صورت ظاهر، ارتباطشان با یکدیگر قطع می شود.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج ۱۲، ص  ۹۶، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

[۲]. آل عمران، ۷.

[۳]. صافی، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی إعراب القرآن، ج ۳، ص ۱۱۱، دار الرشید، مؤسسه الإیمان، دمشق‏، بیروت، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.

[۴]. آل عمران، ۷۱ – ۷۲.

[۵]. الجدول فی إعراب القرآن، ج ۳، ص ۲۱۵.