ابن ملجم انسانى است که مىتوانست راه درست یا نادرست را بپیماید. انسان همیشه بین دو راه واقع است: «وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ؛ ما انسان را به دو راه حق و باطل آشنا ساختیم.»[۱] انسان با میل و اراده خود راه حق یا باطل را بر مىگزیند و به حرکت در آن مىپردازد. ذات اقدساله که از گذشته و آینده و حال با خبر است، مىداند که فلان شخص وقتى به بلوغ رسید و سر دو راهى واقع شد، با اختیار خود، رفیق ناباب بر مىگزیندو کج راهه مىرود. خداوند این علم غیب را به امام و پیامبر نیز عطا مىکند. آنها هم مىدانند این شخص آن کار را انجام مىدهد؛ ولى این آگاهى حق انتخاب را از فرد سلب نمىکند. او مىتواند گزینش درست انجام دهد و در مسیر صحیح قرار گیرد. بدین سبب، معصومین (علیهمالسلام)لب به اندرزش مىگشایند؛ هر چند مىدانند با میل خود آن کار را انجام مىدهد.

داستانى به حضرت على (علیهالسّلام) منسوب است که نشان مىدهد انسان مىتواند هر راهى را انتخاب کند و در برابر این انتخاب نیز مسؤول است. حضرت على (علیهالسّلام) در کوفه در حال سخنرانى بود. شخصى آمد و گزارش داد که خالدبن عرطفه مرد. حضرت فرمود: او نمرده است. بار دیگر گفتند: خبر مطمئن داریم که او مرد.

بعد از بار سوم، امام فرمود: او زنده است و ۲۰ سال دیگر، به نفع یزیدیان اموى علیه امام حسین قیام مىکند و گروهى نیز در پى او راه مىافتند. بعد حضرت به یکى از حاضران اشاره کرد و فرمود: فلان شخص هم او را همراهى مىکند. آن شخص عرض کرد: من همراهىاش مىکنم؟ حضرت فرمود: آرى، همراهى نکن؛ ولى مىکنى. بعدها پیش بینى امام تحقق یافت.

این خاصیت علم غیب است. آنها که علم غیب دارند، مىدانند فلان شخص با میل و اراده خود فلان کار را مىکند و مىتواند نکند. به دلیل این که وقتى انجام داد پشیمان مىشود. وقتى انسان از کارى پشیمان مىشود بدان معنا است که با اختیار خود انجام داده است. خدا مىداند که او، در حالى که مىتواند این کار را انجام ندهد، با اختیار خود مرتکب مىشود. البته قبل از ارتکاب، قصاص نمىتوان کرد؛ چون احتمال دارد در آینده بیدار گردد و از ارتکاب ناشایست چشم پوشد.

 

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی


[۱] – سوره بلد۹۰: آیه ۱۰٫