سؤال من در مورد ربا می باشد؛ با توجه به این که معمولاً فرد ربا دهنده روز به روز ثروتش بیشتر می شود، آیا فرد ربا دهنده در همین دنیا نتیجه اعمالش را می بیند؟

پاسخ اجمالی

آنچه در پرسش آمده موضوعی است که در روایات از معصومان(ع) نیز پرسیده شده است:
۱ – از امام صادق(ع) پرسیدند: گاه می بینیم که مردى ربا می خورد و با این وجود بر مال و ثروتش نیز افزوده می شود؟ آن حضرت فرمود: حتی اگر مال و ثروتش هم افزایش یابد، خداوند دین او را از بین می بَرَد(و چه بی برکتی بدتر از این!).[۱]
۲ – فردی از حضرتشان درباره آیه «خداوند ربا را می کاهد و صدقات را فزونى می بخشد»،[۲] توضیح خواست و عرضه داشت: گاه فرد رباخواری را می بینم که بر ثروتش افزوده می شود؟! امام ششم(ع) پاسخ فرمود: «کدام نابودى و بی برکتى بدتر از این که یک درهم ربا(در صورت توبه نکردن)، تمام دینش را نابود می کند. و حتی اگر توبه کند(چون باید مبلغ ربا را به صاحبانش برگرداند) ثروتش از دست رفته و فقیر می شود».[۳]
این دو روایت در پاسخ به افزایش موردی و فردی ثروت برخی رباخواران است که برای برخی از اصحاب، ایجاد شبهه کرده و آن را مخالف با واقعیات موجود پنداشته بودند. امام معصوم در صدد بیان این واقعیت بودند که حتی در این افزایش های موردی نیز می توان آیه مورد نظر را توجیه کرد و به عبارت دیگر، این روایات همخوان با آیه ۳۹ سوره روم است که می فرماید: اموال ربا حتی اگر ثروت برخی انسان ها را در این دنیا افزون کند، اما همین ثروت با نگاهی معنوی، هیچ رشدی نکرده است.
به هر حال، این روایات بیانگر آن نیستند که از نظر اسلام، رباخواری هیچ ارتباطی با افزایش و کاهش ثروت در دنیا نداشته و تنها آثار زیانبار معنوی را در پی خواهد داشت.
برای توضیح بیشتر مطلب باید به این نکته توجه کنیم که اگر مانند یک معادله تغییرناپذیر ریاضی، رباخواری همواره کاهش و نابودی ثروت مادی را به دنبال داشت، هیچ فردی به دنبال آن نرفته و خودداری از این رفتار، فضیلت و مزیتی برای پرهیزگاران ارزیابی نمی شد.
اما جدا از افزایش های موردی ثروت رباخواران، اصل «ربا» آفتی بزرگ برای رشد اقتصادی افراد و جوامع در همین دنیا است. در همین آیه شریفه نیز «ارزش افزوده صدقات» و «کاهش ارزش ربا» به گونه ای در برابر یکدیگر قرار گرفته اند که نشانگر آن می باشند که افزایش یافتن اموالی که صدقه آن پرداخت شده و کاهش ارزش اموال ناشی از ربا مختص به آخرت نیست و در این دنیا نیز باید چنین پیامدی را برای ربا متصور دانست.
یکى از خصوصیات صدقات، این است که رشد و نمو می کند و چنین رشدی لازمه قهرى صدقه است و از آن جداشدنى نیست؛ چون باعث جلب محبت و دوستی افراد جامعه خواهد شد. امنیت را گسترش داده و دل ها را از این که به سوى غصب، دزدى، افساد و اختلاس بگراید، باز خواهد داشت و نیز بیشتر راه هاى فساد و فناى اموال را خواهد بست، همه اینها باعث می شود که مال آدمى در دنیا هم زیاد و چند برابر گردد.
اما یکى از خواص ربا کاهش مال و فناى تدریجى آن است؛ بدین بیان: ربا باعث قساوت قلب و خسارت می شود و این دو باعث کینه و دشمنی و بدگمانی می گردد و امنیت اجتماعی و اقتصادی را سلب نموده و افراد را تحریک می کند تا از هر راه و وسیله اى که ممکن باشد از یکدیگر انتقام بگیرند، باعث تفرقه و اختلاف می شود و گسترش چنین جو منفی در جامعه، راه هاى فساد و زوال و تباهى مال را می گشاید و کمتر مالى یافت می شود که از آفت و یا خطر زوال محفوظ بماند.
همه اینها براى این است که صدقه و ربا هر دو با زندگى طبقه محروم و محتاج تماس دارد؛ زیرا احتیاج به ضروریات زندگى، احساسات باطنى آنان را تحریک کرده و در اثر وجود عقده ها و خواسته هاى ارضا نشده آماده دفاع از حقوق زندگى خود گشته و هر طور که شده در صدد مبارزه بر می آیند اگر در این هنگام به ایشان احسان شده و کمک هاى بلاعوض برسد احساساتشان تحریک می شود تا با احسان و حُسن نیّت خود، آن احسان را جبران کنند. اگر در چنین وضعى در حق آنان با قساوت و خشونت رفتار شود به طورى که باقی مانده مالشان هم از بین برود و آبرو و جانشان در خطر افتد، با انتقام مقابله خواهند کرد و به هر وسیله اى که دستشان برسد طرف مقابل را منکوب می سازند.[۴]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ‏۱، ص ۹۳، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

[۲]. «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ»؛ بقره، ۲۷۶٫

[۳]. صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج ‏۳، ص ۲۷۹، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

[۴]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲، ص ۴۱۸ – ۴۱۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.