سوال ۱ – شما درباره (عصمت ) فرموده اید که تکوینی نیست ، تشریعی است و به همت خود انبیاء علیهم السلام بستگی دارد . مقصود از این سخن چیست ؟
کجا این حرف را زده ایم که عصمت تشریعی است ؟ ! عصمت نتیجه علمی است که خداوند متعال به معصوم علیه السّلام می دهد که بر سر دو راهی با اختیار خویش راه خیر را اختیار می کند؛ بنابراین ، در مورد عصمت تکلیف داریم ، ولی خود عصمت تکلیف نیست ، و پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام که معصوم بودند نیز تکلیف داشتند ، و این تکلیف امری تشریعی است .
سوال ۲ – آیا معصوم علیه السّلام می تواند با خدا مخالفت کند ؟
بله ، وگرنه تکلیف معنی ندارد .
سوال ۳ – خداوند سبحان از زبان حضرت یوسف می فرماید : و ما ابری ء نفسی ، ان النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربی . (یوسف : ۵۳)
و من نفس خود را تبرئه نمی کنم ، چرا که نفس قطعا بسیار بد فرما است ، مگر کسی که پروردگارم به او رحم کند .
از جمله (الا ما رحم ربی ) استفاده می شود که حضرت یوسف علیه السّلام عاصم و نگاه دار داشته است ، پس عصمت به تکوین بر می گردد و به اختیار خود او نبوده است .
معصوم علیه السّلام در مودر معصیت علمی پیدا می کند که به سوی معصیت گرایش پیدا نمی کند؛ ولی تکالیفی که ما داریم برای پیغمبر و امام علیه السّلام نیز هست . خداوند متعال می فرماید : و لو لا فضل الله علیک و رحمته ، لهمت طائفه منهم ان یضلوک . و ما یضلون الا انفسهم ، و ما یضرونک من شی ء ، و انزل الله علیک الکتاب و الحکمه ، و علمک ما لم تکن تعلم ، و کان فضل الله علیک عظیما (نساء : ۱۱۳)
و اگر تفضل و رحمت الهی در حق تو نبود ، گروهی از ایشان آهنگ آن را داشتند که تو را گمراه کنند ، ولی کسی جز خود را گمراه نمی کنند ، و هیچ گونه زیانی به تو نمی رسانند ، و خداوند بر تو کتاب و حکمت نازل کرد ، و (به وحی خویش ) چیزی را نمی دانستی به تو آموخت ، و تفضل خدا بر تو همواره بزرگ است .
نیز می فرماید : و لقد همت به ، و هم بها لو لا ان راءی برهان ربه . (یوسف : ۲۲)
و آن زن ( زلیخا) آهنگ او ( حضرت یوسف علیه السلام ) را کرد ، و او نیز اگر برهان پروردگارش را ندیده بود ، آهنگ آن زن را می کرد .
بنابراین ، تعلیم الهی علت است برای عصمت پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و سلم که به سبب آن گناه نمی کند .
پس حقیقت عصمت ، علم است که معصوم به واسطه آن از معصیت به دور است ، ولی در عین حال امام و پیغمبر علیهم السلام در مورد آن تکلیف دارند .
سوال ۴ – آیا معصوم علیه السّلام می تواند در مورد عصمت و معصیت ، از تکلیف تخلف کند ؟ اگر جواب مثبت است ، چرا تخلف نمی کند ؟
بله ، می تواند ، ولی تخلف نمی کند چون معصوم است .
سوال ۵- خداوند متعال در آیه تطهیر درباره اهل بیت علیهم السلام می فرماید : انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ، و یطهرکم تطهیرا (احزاب : ۳۳)
به یقین خداوند می خواهد که از شما هل بیت هر پلیدی را بزداید ، و شما را چنانکه باید و شاید ، پاکیزه بدارد .
آیا از این آیه شریفه استفاده می شود که خدای متعال رجس و پلیدی یا سبب آن یعنی معصیت را از آنها برداشته است ؟
بالاخره آن بزرگواران علیهم السلام در مورد معصیت تکلیف داشتند ، و آنچه به ما متوجه است به آنها هم بوده ، و عصمت داشتن آنها ربطی به تکلیف شان ندارد .
سوال ۶ – آیا صدور معصیت از آنان ، حتی امکان هم ندارد ؟
صدور معصیت از معصومین علیهم السلام امکان ندارد .
سوال ۷ – پس باید عصمت به تکوین برگردد . ؟
خیر ، آنان تکلیف دارند .
سوال ۸ – پس می توان گفت : تکلیف داشتند ، ولی عدم صدور معصیت به دست خدا است ، نه به اختیار آنها .
خیر ، آنها در مورد معصیت مجبور نیستند ، بلکه به اختیار و اراده خود گناه را ترک می کنند ، هر چند اراده آنان تابع اراده خداست .
سوال ۹ – اگر از پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم گناه سر نمی زد ، پس برای چه هر روز استغفار می نمود . چنانکه در روایت وارد شده است که خود رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم می فرمود : انه لیغان علی قلبی و انی لاستغفرالله بالنهار سبعین مره . (۱۳۵) به یقین قلب من زنگار آلود می گردد ، (از این رود) در هر روز هفتاد بار از خدا آمرزش می طلبم .
به یقین پیغمبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم معصیت قلبی و خارجی نمی نمود ، بنابراین یک معنی برای کلمه (لیغان ) باید در نظر گرفت که حتی معصیت قلبی هم نباشد .
سوال ۱۰ – عصمت نتیجه علم است یا خود علم ؟
عصمت ، نتیجه علمی است که خداوند متعال به معصومین علیهم السلام افاضه فرموده است ، زیرا و علمک ما لم تکن تعلم (نساء : ۱۱۳) در آیه گذشته غیر از علمی است که در جمله و یعلمک الکتاب و الحکمه (نساء : ۱۱۳) مطرح است .
ولی از آنجا که آن بزرگواران انسان و بشر هستند ، به تکالیف انسانی مکلف هستند ، بنابراین در اینجا دو مرحله مطرح است : یک مرحله علم و عصمت ، و مرحله دیگر ، مرحله اختیار و توجه تکلیف .
منبع: ۶۶۵ پرسش و پاسخ در محضر علامه طباطبایی قدس سره؛ نشر نهاوندی؛ مؤلف: محمدحسین رخ‌شادَ
پاسخ دهید