در قرآن کریم سوره ۵۶ آیه ۷ آمده است که در روز قیامت مردم سه دسته می  شوند، اما در سوره ۹۰ آیات ۱۸-۱۹ و سوره ۹۹ آیات ۶-۷ تنها دو گروه را بر می  شمرد. این چگونه جمع می  شود؟

پاسخ اجمالی

قرآن در تقسیمی مردم در قیامت را به سه گروه  تقسیم کرده است: ۱٫ أَصْحَابُ الْمَیْمَنَهِ  ۲٫أَصحْابُ المْشْئمَهِ ۳٫ السَّابِقُونَ. اصحاب میمنه به معنای درست کاران و نیکوکاران است و منظور از سابقون کسانی است که به عمل خیر و درستی پیشی می گیرند. بنابر این السابقون در درون معنای لغوی میمنه قرار دارد. و قرآن اینان را به این جهت به سه گروه تقسیم کرده است که خواسته تفصیلاتی را برای السابقون ذکر کند؛ لذا این تقسیم با تقسیمات دیگری که پیرامون همین افراد وجود دارد، منافاتی ندارد؛ برای نمونه ممکن است اصحاب مشئمه نیز به گروه هایی تقسیم شوند و آن گروه ها نیز به گروه های دیگر. همچنین ممکن است تنها اصحاب میمنه و مشئمه ذکر شوند و سابقون و غیر سابقون نیکوکار را در معنای میمنه قصد کرده باشیم که در قرآن نیز این تقسیم ذکر شده است.
 

پاسخ تفصیلی

قرآن، مردم در قیامت را به گروه هایی تقسیم کرده است. در یکی از اینها، مردم را به سه دسته تقسیم کرده است: «وَ کُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَهً * فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَهِ مَا أَصحْابُ الْمَیْمَنَهِ * وَ أَصحْابُ المْشْئمَهِ مَا أَصحْابُ المْشْئمَهِ * وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئکَ الْمُقَرَّبُونَ»[۱]
کلمه « أَزْوَاجًا» در این آیه به معنای صنف و گروه می باشد.[۲] «فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَهِ … وَ أَصحْابُ المْشْئمَهِ » کلمه «میمنه» از ماده «یمن» است که مقابل شوم به کار می رود و معنایى بر خلاف آن دارد، پس «اصحاب میمنه» اصحاب و دارندگان یمن و سعادت اند، و در مقابل آنان، «اصحاب مشئمه» هستند، که اصحاب و دارندگان شقاوت می باشند.[۳] البته برخی از مفسران این احتمال را داده اند که منظور از میمنه و مشئمه، دست راست و دست چپ باشد که در آخرت به عنوان نماد، نامه اعمال افراد خوب را به دست راست آنها و نامه اعمال انسان های بد را به دست چپ آنها می دهند.[۴]
«وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» این گروه با این که مقدم بر دو گروه دیگر است و بالاتر از آنها قرار دارد، در انتها ذکر شده؛ زیرا در ادامه این آیات، اوصاف بسیاری برای اینان ذکر شده است و چون توصیف دو گروه اول کوتاه است، آن دو را در بیان، مقدم بر این گروه کرده است.[۵] در این تعبیر خداوند سابقون را به خود سابقون تفسیر کرده است و به نظر بهترین تفسیر برای اینها، همان تفسیر به اسمشان است؛ لذا دو بار این کلمه تکرار شده است.[۶]
اما در باب معنای السابقون، مطالبی در تفاسیر ذکر شده که شباهت های بسیاری به یکدیگر دارند و می توان گفت در نوع تعبیر متفاوت هستند: «در قرآن کریم آیه‏اى که صلاحیت تفسیر سابقون اول را داشته باشد آیه شریفه «مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ»[۷] و آیه شریفه «لِکُلٍّ وِجْهَهٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ»[۸] و آیه شریفه «أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ»[۹] است که از این آیات به دست مى‏آید مراد از سابقون، کسانى هستند که در خیرات سبقت مى‏گیرند، و قهرا وقتى به اعمال خیر سبقت مى‏گیرند، به مغفرت و رحمتى هم که در ازاى آن اعمال هست سبقت گرفته‏اند».[۱۰] «سابقون کسانى هستند که نه تنها در ایمان پیشگام اند، که در اعمال خیر و صفات و اخلاق انسانى نیز پیش قدم هستند، آنها اسوه مردم، و امام و پیشواى خلق می باشند، و به همین دلیل مقربان درگاه خداوند هستند».[۱۱] «وَ السَّابِقُونَ مخلصینی هستند که در راه آنچه خداوند به آن فرا خوانده پیشی می گیرند و غبار را در کسب رضایت الهی از دل پاک می کنند».[۱۲]
با این توضیحات بر تفسیر السابقون، به دست می آید که:
۱٫ السابقون همان درست کاران هستند و می توانند در درون معنای لغوی میمنه قرار گیرند. البته در همان گروه، بالاتر از دیگران بوده و قرب و منزلت بالاتری دارند. قرآن اینان را به این جهت به سه گروه تقسیم کرده است که خواسته تفصیلاتی را برای السابقون ذکر کند. در واقع اصحاب میمنه و سعادت مندان به دو گروه سابقون و غیر سابقون تقسیم می شود که معنای لغوی میمنه هر دو گروه را شامل می شود که البته در این جا به جهت ذکر سابقون، اصحاب میمنه را به غیر سابقون تفسیر می کنیم.
۲٫ بنابراین، این تقسیم با تقسیمات دیگری که پیرامون همین افراد وجود دارد، منافاتی ندارد؛ برای نمونه ممکن است اصحاب مشئمه نیز به گروه هایی تقسیم شوند و آن گروه ها نیز به گروه های دیگر و آن تقسیم ها هیچ کدام با این تقسیم منافات ندارد. همچنین ممکن است تنها اصحاب میمنه و مشئمه ذکر شوند و سابقون و غیر سابقون نیکوکار را در معنای میمنه قصد کرده باشیم؛ لذا در قرآن می بینیم در برخی از آیات تنها این دو گروه را به صورت کلی مورد بررسی قرار داده است: «أُوْلَئکَ أَصحْابُ المْیْمَنَهِ * وَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِایَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْمَهِ».[۱۳]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. واقعه، ۷ – ۱۱: «و شما خلایق بر سه دسته مختلف شوید. * گروهى سعادتمندان، اصحاب یمین باشند که چقدر حالشان (در بهشت ابد) نیکوست! * و گروهى شقاوتمندان، اصحاب شومى و شقاوتند که چقدر روزگارشان (در دوزخ) سخت است. * و (طایفه سوم) آنان که (مشتاقانه در ایمان) بر همه پیشى گرفتند و (در اطاعت خدا و رسول) مقام تقدم یافتند. * آنان به حقیقت مقربان درگاهند».

[۲]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، ج ۵، ص ۱۱۹، الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.

[۳]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۱۱۶، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۴]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۳، ص ۲۰۳، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیه، علی عبدالباری، ج ۱۴، ص ۱۳۲، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

[۵]. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ‏۱۴، ص ۱۳۲.

[۶]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۲۹، ص ۳۹۰، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۷]. فاطر، ۳۲: «برخى به هر عمل خیر (با جان و دل) به دستور حق سبقت گیرند»

[۸]. بقره، ۱۴۸: «هر کسى را راهى است به سوى حق (و یا قبله‏اى است در دین خود) که به آن راه یابد و به آن قبله رو آورد، پس بشتابید به خیرات و عبادات»

[۹]. مومنون، ۶۱: «اینانند که در کارهاى خیر مى‏شتابند، و در [انجام دادن‏] آن [از دیگران‏] پیشى مى‏گیرند».

[۱۰]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۹، ص ۱۱۶ – ۱۱۷.

[۱۱]. تفسیر نمونه، ج ‏۲۳، ص ۲۰۴.

[۱۲]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۴، ص ۴۵۷، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.

[۱۳]. بلد، ۱۹: «که آنها اهل یمین و سعادتند (و نامه عمل به دست راست گیرند). * و آنان که به آیات ما (قرآن و دیگر کتب آسمانى) کافر شدند آنها اهل شومى و شقاوتند (نامه عمل به دست چپ دارند)».