در سوره نساء خداوند می فرماید که اگر قادر به عدالت میان یتیمان نیستید می توانید دو یا سه یا چهار زن اختیار کنید! آیا ممکن است که منظور از یتیمان، فرزندان همسر فوت کرده باشند؟

پاسخ اجمالی

در ارتباط با آیه ۳ سوره نساء: «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى‏ فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباع…»،[۱] که در پرسش مطرح شده به طور خلاصه باید گفت؛ در جاهلیت عرب به دلیل این که جنگ، خون ریزى، غارت و شبیخون همیشه ادامه داشت و هیچ گاه قطع نمى ‏شد، در نتیجه یتیمان نیز زیاد مى ‏شدند، بزرگان و متمولان عرب دختران پدر مرده را با هرچه که داشتند مى ‏گرفتند و اموال آنها را با اموال خود مخلوط نموده و مى ‏خوردند، و در این کار نه تنها عدالت را رعایت نمى ‏کردند، بلکه گاه مى ‏شد که بعد از تمام شدن اموالشان، خود آنان را طلاق مى ‏دادند و گرسنه و برهنه رهایشان مى ‏کردند، در حالى که آن یتیمان نه خانه ‏اى داشتند که در آن سکنا گزینند و نه مال و سرمایه ای که با آن زندگی کنند و نه همسرى که از آنان حمایت کند، و… این جا است که قرآن کریم با شدیدترین لحن از این عادت زشت و از این ظلم فاحش نهى نموده است. البته در خصوص ظلم به ایتام و خوردن مال آنان، در آیاتى دیگر نهى شدیدتری آمده است.[۲]
نتیجه این برخورد شدید آن شد که مسلمانان سخت در فکر فرو روند و از عواقب وخیم تصرف در اموال ایتام سخت بترسند، و یتیمان را از خانه ‏هاى خود بیرون کنند تا مبتلا به خوردن اموالشان نگردند و در رعایت حق آنان دچار کوتاهى نشوند، و اگر احیاناً کسى حاضر شود یتیمى را نزد خود نگه دارد سهم آب و نان او را جدا کند، به طورى که اگر از غذاى یتیم چیزى زیاد آمد، از ترس خداى تعالى نزدیک آن نمى ‏شدند تا فاسد مى ‏شد، در نتیجه از هر جهت به زحمت افتادند و شکایت نزد رسول خدا(ص) برده و چاره خواستند که این آیه نازل شد:
«وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامى‏ قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»؛[۳] و در این آیه اجازه داد که یتیم‏ ها را نزد خود جاى دهند و از ایشان نگه دارى نموده و به وضع زندگی شان برسند و با آنان معاشرت کنند؛ چون یتیمان برادران ایشانند. با این دستور گشایشى در کار مردم پدید آورده، رفع دلواپسى از ایشان نمود.
با دقت در این آیات روشن مى ‏شود که قرآن می فرماید؛ در باره یتیمان تقوا پیشه کنید، و اموال آنان را با اموال خود مخلوط نکنید، حتى اگر می ترسید در مورد دختران یتیم نتوانید عدالت را رعایت کنید و ترسیدید که به اموالشان تجاوز کنید و از ازدواج با آنها به همین جهت دل چرکین بودید، مى ‏توانید آنان را به حال خود واگذار نموده و با زنانى دیگر ازدواج کنید با یک نفر، دو نفر، سه نفر و چهار نفر.
به بیان دیگر، این جمله شرطیه -اگر ترسیدید در مورد یتیمان عدالت را رعایت نکنید، پس زنان دیگرى را به ازدواج خود در آورید- به منزله این است که اگر از ازدواج با دختران بى پدر کراهت دارید؛ چون مى ‏ترسید در باره آنان نتوانید عدالت را رعایت کنید، با آنها ازدواج نکنید و زنان و دختران دیگرى را به عقد خود در آورید.[۴]
در حقیقت این آیه خطاب به همه مسلمانان است که شما براى دورى از ستم کردن در حق دختران یتیم، می  توانید از ازدواج با آنها خوددارى کنید و با زنانى ازدواج نمایید که موقعیت اجتماعى و فامیلى آنها به شما اجازه ستم کردن را نمی دهد و می توانید از آنها دو نفر یا سه نفر یا چهار نفر به همسرى خود انتخاب کنید.[۵]
با توجه به مطالبی که بیان شد، تفسیر ارائه شده در پرسش، صحیح نیست؛ زیرا معنا ندارد، اگر شخصی نتوانست میان  یتیمان همسر فوت شده خویش عدالت برقرار کند، سراغ ازدواج با چند زن برود. علاوه بر این، در زبان عرب به طفل مادر مرده یتیم گفته نمی شود، بلکه یتیم به معنای طفل پدر مرده است.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «و اگر مى ‏ترسید که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان، چشم‏ پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر… ». 

[۲]. «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً»؛ همانا کسانى که اموال یتیمان را به ظلم مى‏ خورند در حقیقت آتش در باطن خود مى‏ کنند و به زودى ظاهرشان هم شعله‏ ور خواهد شد. نساء، ۱۰٫ «وَ آتُوا الْیَتامى‏ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ، وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى‏ أَمْوالِکُمْ إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیراً»؛ مال یتیمان را به یتیمان بدهید و حرام را با حلال مبادله نکنید. و اموال آنها را همراه با اموال خویش نخورید که این گناهى بزرگ است. نساء، ۲.

[۳]. بقره، ۲۲۰٫ «از تو در مورد یتیمان مى‏ پرسند؟ بگو اصلاح امورشان خیر است و اگر بخواهید با آنان در زندگى مخلوط باشید، برادران شمایند و خداى تعالى مى‏ داند چه کسى مفسد و قصد خوردن مال یتیم را دارد و چه کسى مصلح است و اگر خدا مى ‏خواست شما را به تنگ مى ‏آورد، که خدا عزیز و حکیم است.

[۴]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۴، ص ۱۶۶-۱۶۷، دفتر انتشارت اسلامی، قم، ۱۴۱۷ق؛ موسوی همدانی، سید محمدباقر، ترجمه المیزان، ج ‏۴، ص ۲۶۴- ۲۶۵، دفتر انتشارت اسلامی، قم، ۱۳۷۴ش.

[۵]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۲۵۲ – ۲۵۳، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.