تفاوت میان «فاطر»، «خلق»، «انشاء»، «ذرء» و «صنع» در چیست؟

پاسخ اجمالی

درباره تفاوت معنایی میان این کلمات که در ظاهر مترادف و هم معنا به نظر می رسند، باید گفت؛ هدف از کاربرد این الفاظ، علاوه بر ایجاد تفنّن در عبارت و ایجاد بلاغت در قرآن؛ وجود تفاوت هایی جزئی در معنای این واژه ها است که هر کدام معانی مختلفی را القا می کنند. با بررسی معانی و جزئیاتی که از این کلمات برداشت می شود، می توان تفاوت بین این واژه ها را به دست آورد.
۱ – درباره معنای فاطر و خلق و تفاوت میان آنها «تفاوت میان خالق و فاطر در قرآن»، سؤال ۳۲۷۴۴ را مطالعه کنید.
۳ – واژه «انشاء» – از باب افعال – به معنای ابتدا به آفرینش،[۱] تربیت کردن،[۲] و استمرار آنچه که آفریده شده، است.[۳]
۴ – کلمه «ذرء» نیز به معنای آفریدن به همراه آشکار کردن آن،[۴] و منتشر کردن پس از آفریدن، است. جایگاه «ذرء» بعد از آفرینش قرار دارد؛ از این رو تفسیر آن به آفرینش و معانی دیگر، خلاف حقیقت است.[۵]
۵ – «صُنع»؛ به معنای انجام کار همراه با به کار بردن مهارت و رعایت دقت است.[۶] بنابر این، هر صنعی، فعل محسوب می شود ولی هر فعلی صنع نیست. ضمن این که، صنع مخصوص صاحبان عقل و اندیشه است و به کارهای حیوانات صنع گفته نمی شود.[۷] از این توضیحات مشخص می شود که صنع، اعم از خلق است؛ چرا که بسیاری از کارهای انسان ها را می توان صنع نامید؛ مثل سحری که ساحران زمان حضرت موسی(ع) انجام دادند،[۸] درحالی که نمی توان این اعمال را خلق نامید.
خلاصه این که مرحله «خلق»، مقام تقدیر و اندازه گیری است. بعد از آن، نوبت به مرحله «برء» که از مراحل آفرینشاست می رسد. سپس «تصویر» و تحویل صورت می گیرد و به مخلوق، صورت داده می شود. در نهایت، نوبت به «ذرء» می رسد که مرحله منتشر کردن و تکثیر یافتن مخلوقات است.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۴۱۵، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.

[۲]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۸۰۷، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۳]. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱۲، ص ۱۲۹، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.

[۴]. المفردات فی غریب القرآن، ص ۳۲۷٫

[۵]. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۳، ص ۳۲۷٫

[۶]. همان، ج ۶، ص ۳۴۷٫

[۷]. المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۹۳٫

[۸]. «وَ أَلْقِ ما فی‏ یَمینِکَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتى». طه، ۶۹٫