تفسیر آیه ۷۹ سوره توبه چیست؟

پاسخ اجمالی

مسخره کردن خدا بدان معنا می تواند باشد که خدا پاسخ تمسخر مسخره کنندگان را خواهد داد و یا آنکه موقعیتى برای چنین مسخره کنندگانی پیش خواهد آورد که آنان مورد تمسخر دیگران قرار گیرند.
در همین راستا به بررسی یکی از آیات ناظر به تمسخر خدا می پردازیم.
از آن جا که منافقان به خدا و ارزش هاى الهى ایمان واقعی نداشتند، نمی توانستند از ایمان مؤمنان واقعی و فداکاری هاشان در راه خدا، تصور درستی داشته باشند؛ لذا تلاش و فداکاری آنان را به تمسخر می گرفتند.
قرآن کریم در آیه ۷۹ سوره توبه به این صفت زشت منافقان در برخورد با مؤمنان اشاره می کند، و می فرماید: «الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیم»؛ آنهایى که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عیب جویى می کنند، و کسانى را که(براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار(ناچیز) توانایى خود دست رسى ندارند، مسخره می نمایند، خدا آنها را مسخره می کند(و کیفر استهزا کنندگان را به آنها می دهد) و براى آنها عذاب دردناکى است.
«یلمزون» از ماده «لمز» به معناى عیب جویى است.[۱]
کلمه «تطوع» به معناى انجام عملى است که نفس آدمى از آن کراهت نداشته باشد و آن را دشوار نداند و داوطلبانه انجامش دهد؛ به همین جهت بیشتر در مستحبات استعمال می شود.[۲]
شأن نزول
نقل می کنند؛ هنگامی که آیه صدقه نازل شد،[۳] «عبد الرحمن بن عوف» یک کیسه درهم نزد رسول خدا(ص) آورد، و درهم ها به اندازه ‏اى بود که مشت را پر می کرد. «عقبه بن زید حارثى» یک صاع(سه کیلو) خرما آورد و گفت: اى رسول خدا من به اندازه دو صاع خرما کار کردم، یک صاع آن را براى زن و بچه ‏ام گذاشتم و یک صاع دیگر را به پروردگار خود وام دادم. و «زید بن اسلم» نیز چیز مختصرى آورد. در این جا بود که «معتب بن قشیر» و «عبد اللَّه بن نبتل»(دو تن از منافقان) گفتند: عبد الرحمن مردى ریاکار است که تظاهر را دوست دارد و خوش دارد نامش بر سر زبان ها بیفتد! خداوند از یک صاع خرما بی نیاز است!
خلاصه این که آنها از کسانى که به مقدار زیادترى صدقه می دادند به نام ریاکارى عیب جویى می کردند، و از آنها که کمتر داشتند به همان عنوان کمى و ناچیزى، زبان به عیب جویى آنها باز می کردند.[۴]
همچنین در شأن نزول آیه ذکر شده است که امام على(ع) یک روز کار کرد و مزدش را خدمت رسول خدا(ص) آورد، و منافقان این کار او را به تمسخر گرفتند.[۵]
این که در آیه، «داوطلبان پرداخت صدقه» در مقابل کسانى قرار گرفته که «بیش از توانایى خود صدقه نمی دهند»، خود قرینه است بر این که منظور از داوطلبان، کسانى هستند که چون ثروت مند و مال دارند صدقه می دهند؛ یعنی به دلیل داشتن مال و سرمایه با میل و رغبت خود می پردازند، بدون این که احساس کمترین ناراحتى کنند. بر خلاف دسته دوم که نمی دهند، مگر به قدر توانشان، و یا ناراحت اند از این که چرا نمی توانند بیشتر از آن بپردازند.[۶]
بنابر این خدای متعال این عیب جویی منافقان را تقبیح کرده است. منافقانی که هر کار مثبتى را، با وصله ‏هاى نامناسبى تحقیر کرده، و بد جلوه می دهند. تا هم مردم را در انجام کارهاى نیک دلسرد سازند، و هم تخم بدبینى و سوء ظن را در افکار عمومی بپاشند، تا به این وسیله مؤمنان را از تعاون و فعالیت هاى مفید و سازنده اجتماعی بازدارند. وقتی که مؤمنان از روى صداقت و عقیده صدقه ‏اى می دادند آنان را به ریاکارى متهم می کردند و بر فقرا نیز فقر و پاک دامنی شان عیب می گرفتند.
قرآن کریم قاطعانه این برخورد غیر انسانى آنها را نکوهش می کند، و مسلمانان را از آن آگاه می سازد، تا تحت تأثیر این گونه القائات سوء قرار نگیرند. و منافقان نیز بدانند که با این نوع برخوردها ره به جایی نخواهند برد.
در ادامه آیه، قرآن می فرماید: «سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ» (خداوند آنها را مسخره می کند). مسخره کردن خداوند به این معنا نیست که خداوند اعمالى همانند آنان انجام می دهد، بلکه همان گونه که مفسران گفته‏ اند: منظور این است که مجازات استهزا کنندگان را به آنها خواهد داد؛[۷] چرا که توهین به مؤمن برای ایمانش در حقیقت، توهین به خدا است؛ زیرا ایمان همان رابطه و پیوند محکمى است که بین مؤمن و خداى تعالى استوار گردیده، این جا است که دشمنى با او به جهت ایمان و عملش، دشمنى با خدا محسوب می شود.[۸]
به بیان دیگر؛ خدا آنان را مسخره خواهد کرد، به این معنا است که خدا کیفر مسخره کردن آنان را خواهد داد و در قیامت موقعیتى پیش خواهد آورد که این منافقان مورد مسخره مسلمانان باشند و مؤمنان آنان را مسخره کنند و بر آنان بخندند.[۹]

 منبع:اسلام کوئست

[۱]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص ۷۴۷، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۲]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۹، ص ۳۵، قم، دفتر انتشارت اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۳]. «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَهً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ». توبه، ۶۰٫

[۴]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۵، ص ۸۴ تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۵]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، ج ‏۲، ص ۳۶۲، تهران، الصدر، ۱۴۱۵ق.

[۶]. همان.

[۷]. مکارم، شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۸، ص ۶۰، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.

[۸]. بانو امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏۶، ص ۸۰، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.

[۹]. ‏جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏۴، ص ۵۴۲، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.