در آیه ۱۵۵ سوره بقره آمده است که خداوند همه مؤمنان را با ترس، گرسنگی و… می آزماید. این مطلب با آیه ۶۹ سوره مائده که می فرماید مؤمنانی که عمل صالح انجام دهند نه ترسی بر آنان است و نه غمگین خواهند شد ظاهرا اختلاف دارد؟ آیا آرامش روحی رحمت خدا در دنیا و آخرت برای مؤمنان صالح هست یا نه؟

پاسخ اجمالی

مراد از امتحان به ترس و گرسنگی و… برای اهل ایمان در آیه ۱۵۵ سوره بقره، ترس از جنگ و دشمن و پیامدهای جنگ است که قحطی و گرسنگی و نقص اموال را در پی دارد؛ لذا منظور از امتحان الاهی، به ترس و گرسنگی و …، ترس نسبت به امور دنیوی است. اما مراد از وجود نداشتن ترس در آیه ۶۹ سوره مائده، برای مؤمنان و کسانی که کارهای نیک و شایسته انجام دادند، نداشتن ترس و اندوه نسبت به تباه شدن عمل یا از بین رفتن پاداش، قبول نشدن توبه و ترس از آخرت است که اهل ایمان واقعی و کسانی که به دین پیامبر اسلام(ص) و بهشت و جهنم و معاد جسمانی و…، اعتقاد دارند و کارهای نیک و پسندیده بر مقتضای دین و شریعت انجام داده اند، این گونه ترس ها را نخواهند داشت.

پاسخ تفصیلی

مراد از امتحان به ترس و گرسنگی و… برای اهل ایمان در آیه «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ»،[۱] ترس از جنگ و دشمن و پیامدهای جنگ است که قحطی و گرسنگی و نقص اموال را در پی دارد؛ لذا منظور از امتحان الاهی، به ترس و گرسنگی و …، ترس نسبت به امور دنیوی است؛ مانند حمله ی دشمن، کشته و یا مجروح شدن اهل ایمان، اسیر شدن زن و فرزندانشان، از دست دادن اموال و… که همه انسان ها چه مؤمن و چه غیر مؤمن به مقتضای طبیعت و غریزه خویش از آن هراسان و تأثیر پذیرند.[۲] اما مراد از وجود نداشتن ترس در آیه «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‏ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»،[۳] برای مؤمنان و کسانی است که کارهای نیک و شایسته انجام دادند، نداشتن ترس و اندوه نسبت به تباه شدن عمل یا از بین رفتن پاداش، قبول نشدن توبه و ترس از آخرت است که اهل ایمان واقعی و کسانی که به دین پیامبر اسلام(ص) و بهشت و جهنم و معاد جسمانی و…، اعتقاد دارند و کارهای نیک و پسندیده بر مقتضای دین و شریعت انجام داده اند، این گونه ترس ها را نخواهند داشت.[۴] پس این دو ترس با هم فرق دارند. بنابر این، هیچ گونه تناقضی بین دو آیه وجود ندارد؛ زیرا در تناقض هشت وحدت شرط است که یکی از آن هشت شرط، وحدت موضوع می باشد.[۵] و در این جا موضوع که ترس باشد وحدت ندارد، بلکه متعدد است؛ یکی ترس دنیوی از قبیل گرسنگی و نقص اموال و …  است و دیگری ترس از تباه شدن عمل و قبول نشدن توبه و ترس در آخرت است.

برخی از مفسران گفته اند؛ مراد از ترس در آیه ۶۹ سوره مائده، مطلق است شامل ترس دنیوی و اخروی هر دو می شود اما اگر اهل ایمان، از روى بصیرت و اعتقاد قلبى به خدا و روز قیامت، ایمان بیاورند، همان تکیه نمودن به پروردگار و اطمینان به رحمت و امیدوارى به کرم و بخشش او آنها را باز می دارد از این که ترسى از آینده و حزن و اندوهى از گذشته بر خود راه دهند؛ زیرا ترس و اندوه، مربوط به توجه نمودن به امور نفسانى و محبت دنیوى است و ایمان واقعى همان ارتباط قلبى و میل و محبت وجدانى به مقام الوهیت است کسى که داراى چنین موهبت عظما گردید و محبت و معرفت به حضرت حق تمام  وجود او را فرا گرفته باشد، چگونه به امور نفسانی و دنیوی توجه می کند تا از تباه شدن و از دست دادن آن بترسد و غمگین گردد.

البته، چنین ایمان نورى است که تاریکی صفت های نفسانى و صفات طبیعى را یک جا از بین می برد و انسانى که داراى چنین نورى گردید همیشه حتى در زندگی دنیوى که همراه با مصیبت ها و گرفتاری ها است، احساس آرامش و امنیت می کند.[۶]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و کاهش در مالها و جانها و میوه‏ها، آزمایش مى‏کنیم و بشارت ده به استقامت‏کنندگان»؛ بقره، ۱۵۵٫

[۲]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۲۰۴ و ۴۳۵ و ۴۳۶، ناصر خسرو، تهران، ۱۳۷۲ ش.

[۳]. «آنها که ایمان آورده‏اند، و یهود و صابئان و مسیحیان، هر گاه به خداوند یگانه و روز جزا، ایمان بیاورند، و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگین خواهند شد»؛ مائده، ۶۹٫

[۴]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱، ص ۲۰۴؛ بلاغى نجفى، محمد جواد، الاء الرحمن فی تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۹۸، چاپّ اوّل، بنیاد بعثت، قم، ۱۴۲۰ ق؛ حسینى، شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشرى، ج ۱، ص ۱۶۲ و ۱۶۳، انتشارات میقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ ش.

[۵]. مظفر، محمد رضا، تلخیص المنطق، ملخص، ترابی، اکبر، ص ۷۷، دار العلم، قم، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ ش.

[۶]. بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ۱، ص ۳۵۲ و ۳۵۳، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۱ ش.