خداوند در آیه ۱۰۲ سوره بقره می فرماید: «و دیوها به مردم چیزی که میان زن و شوهرها جدایی افکند می آموختند و زیان نمی رسانیدند به کسی مگر آن که خدا بخواهد. و چیزی که می آموختند زیان می رسانید و سود نمی بخشید»، چرا خداوند به موجودات خیالی نظیر دیو موجودیت می بخشد .و از طرف دیگر متذکر می شود که این دیوان فقط با خواست خدا زیان می رساندند. این چه خدایی است که به دیوان مجوّز زیان رساندن می دهد؟

پاسخ اجمالی

جنّ، موجودی است که قرآن درباره خلقت آن می فرماید: «و جنّ را پیش از آن (خلقت آدم)، از آتش گرم و سوزان خلق کردیم».
جنّ از موجودات واقعی است که برای هدایتشان رسولانی فرستاده شده است و همچون انسان، مأمور به عبادت خداوند هستند و در اثر اطاعت و یا سرپیچی از دستورات خدا، به گروه کافر و مسلمان تقسیم می شوند. ابلیس نیز که بر حضرت آدم(ع) سجده نکرد از طایفه جنّیان بود.
ضرر رساندن به اذن خداوند به این معنا است که؛ همه قدرت ها در این جهان از قدرت پروردگار سرچشمه می گیرد، حتى سوزندگى آتش و بُرّندگى شمشیر بى اذن و فرمان او نمی باشد، چنان نیست که ساحر بتواند بر خلاف اراده خدا در عالم آفرینش دخالت کند و چنین نیست که خدا را در قلمرو حکومتش محدود نماید، بلکه اینها خواص و آثارى است که او در موجودات مختلف قرار داده، بعضى از آن، حُسن استفاده و بعضى سوء استفاده می کنند.

پاسخ تفصیلی

«دیو»؛ واقعیّت یا خیال!؟
در فرهنگ فارسی، «دیو» به موجودی متوهّم گفته می شود که با خصوصیات ظاهری منحصر به خود، از نسل شیطان باشد. اما هرگاه منظور از آن، «اسم خاص» باشد، منظور ابلیس است. [۱] آن چه در سؤال شما به نام «دیو» نامیده شده است در فرهنگ قرآن  «جنّ» گفته می شود. معنای کلمه جنّ در اصل، به آن چه که از نظر پنهان است، می باشد. [۲] جنّ موجودی است که قرآن درباره خلقت آنان می فرماید: «و جنّ را پیش از آن، از آتش گرم و سوزان خلق کردیم». [۳] بنابر این، جنّ از موجودات واقعی است که برای هدایتشان رسولانی فرستاده شده است [۴] و همچون انسان، مأمور به عبادت خداوند هستند [۵] و در اثر اطاعت و یا سرپیچی از دستورات خدا، به گروه کافر و مسلمان تقسیم می شوند. [۶] ابلیس نیز که در داستان خلقت، بر حضرت آدم(ع) سجده نکرد از طایفه جنّیان بود. [۷] 
بله! گاهی در اصطلاح عامیانه برای نامیدن موجودات خیالی که هیچ واقعیتی ندارند از واژه «دیو» استفاده می کنند ولی آن چه در این آیه و آیات مشابه و روایات امامان معصوم(ع) درباره جنّ آمده است، همه حکایت از یک موجود واقعی دارد.
طبق آیه ۱۰۲ بقره، یهود از سحر و جادو پیروى کرده و آن را از دو منبع به دست می آوردند:
۱ – از شیاطین که در زمان حضرت سلیمان(ع) بودند و به مردم برای انجام کارهای ناپسند، سحر یاد می دادند.
۲ – از تعلیمات دو فرشته که به زمین آمده بودند و به مردم باطل کردن سحر یاد می دادند. [۸] 
در این آیه شریفه خداوند از دو فرشته [۹] (نه از جنّیان یا «دیوان») به نام «هاروت» و «ماروت» نام می برد که به مردم و به خاطر مصالحی، سحر تعلیم می دادند، ولى آنها از آن دو فرشته، مطالبى را می آموختند که بتوانند به وسیله آن، میان مرد و همسرش جدایى اندازند.
پس اولاً: بر خلاف پرسش شما، مردم از دیوان (جنّیان) چنین آموزشی را فرا نگرفتند، بلکه دو فرشته مأمور تعلیم مردم بودند. ثانیاً: قرآن نمی فرماید که این دو فرشته روش ایجاد اختلاف و جدایی بین زن و مرد را به مردم می آموختند، بلکه می فرماید؛ مردم از آنان روش جدا کردن بین زن و مرد را می آموختند.! [۱۰] 
همان طور که می دانید فرق زیادی بین این دو مطلب است. گاهی یک معلم  مطالبی به دانش آموز خود یاد می دهد که با استفاده از آن بتواند پیشرفت کند یا مشکلات علمی و عملی را حل کند. اما دانش آموز با سوء استفاده از آن معلومات در مسیر مقابل آن قدم می گذارد. یا گاهی معلم مطالبی یاد می دهد که در کارهای پسندیده و هم ناپسند قابل استفاده است ولی دانش آموز از آن در راه ناپسند آن استفاده می کند.
اتفاقاً با استفاده از خود این آیه، این مطلب را می توان به وضوح دریافت. آن جا که می فرماید: «آن دو فرشته، راه سحر کردن را، براى آشنایى با طرز ابطال آن، به مردم یاد می دادند. و به هیچ کس چیزى یاد نمی دادند، مگر این که از پیش به او می گفتند: ما وسیله آزمایشیم کافر نشو! (و از این تعلیمات، سوء استفاده نکن!)». [۱۱]مطالب بیشتر در باره شأن نزول این آیه شریفه و داستان هاروت و ماروت را می توانید در سؤال ۴۶۹۰ (سایت: ۵۲۰۱) ببینید.
پاسخ اشکال «زیان رساندن با اذن خدا!» 
اگر به خوبی معنای آیه مورد نظر دقت شود؛ متوجه می شویم که آیه در صدد جواب از اشکال مقدّر است. بعد از این که می فرماید: مردم از آن دو فرشته روش های تفرقه اندازی بین زن و شوهر را می آموختند، به ذهن خطور می کند که پس با سحر و جادو می توان در امر خلقت و قوانین زندگی دنیا دست اندازی کرده و بدون خواست تکوینی خداوند و اراده او، مسائل را به هر نحوی که می خواهد تغییر دهد. خداوند در جواب این اشکال می فرماید: «اگر با سحر بخواهند ضرری برسانند باز هم از تحت اراده خداوند خارج نشده اند…». [۱۲] 
توضیح بیشتر:
این قسمت از آیه اشاره به یکى از اصول اساسى توحید است که همه قدرت ها در این جهان از قدرت پروردگار سرچشمه می‏گیرد، حتى سوزندگى آتش و بُرّندگى شمشیر بى اذن و فرمان او نمی باشد، چنان نیست که ساحر بتواند بر خلاف اراده خدا در عالم آفرینش دخالت کند و چنین نیست که خدا را در قلمرو حکومتش محدود نماید، بلکه اینها خواص و آثارى است که او در موجودات مختلف قرار داده، بعضى از آن، حُسن استفاده می کنند و بعضى سوء استفاده، و این آزادى و اختیار که خدا به انسان ها داده نیز وسیله اى است براى آزمودن و تکامل آنها.[۱۳] 
حال که خاصیت همه چیز به دست خدا است، به آن معنا نیست که خداوند به انجام سحر و ضرر رساندن به مردم راضی باشد، بلکه فقط به این معنا است که سحر و استفاده از آن، به نوعی استفاده از برخی قوانین هستی است که مانند دیگر قوانین، خداوند، خالق و ایجاد کننده آن است؛ مانند این که خاصیت بُرّندگی در چاقو و اثر آن در اجسام لطیف از قوانین هستی است و با استفاده از این قانون، مردم استفاده های زیادی می کنند؛ اگر در شرایطی، یک انسان مظلوم توسط چاقو کشته شود به این معنا است که با اذن و اجازه عام خداوند که همان جریان قوانین هستی در مورد شیء بُرّنده مانند چاقو است، شخص مظلوم کشته شده است ولی هرگز به این معنا نیست که خداوند به ظالم اذن «خاص» و اجازه کشتن شخص مظلوم را داده است، بلکه خداوند در آیات مختلف از ظلم کردن، کشتن انسان مظلوم و ضایع کردن حقوق مردم بر حذر داشته است و به چنین کسانی وعده های عذاب دردناک داده است. [۱۴]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱] . معین، محمد، فرهنگ معین، ص ۴۵۷، نشر بهزاد، تهران، ۱۳۸۶ش.

[۲] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص ۲۰۳، دارالقلم‏، الدار الشامیه، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۳] . حجر، ۲۷٫

[۴] . انعام، ۱۳۰: «(در آن روز به آنها می گوید:) اى گروه جنّ و انس! آیا رسولانى از شما به سوى شما نیامدند که آیات مرا برایتان بازگو می کردند، و شما را از ملاقات چنین روزى بیم می دادند؟! آنها می گویند: بر ضدّ خودمان گواهى می دهیم (آرى،) ما بد کردیم) و زندگى (پر زرق و برق) دنیا آنها را فریب داد و به زیان خود گواهى می دهند که کافر بودند».

[۵] . ذاریات،۵۶: «من جنّ و انس را نیافریدم جز براى این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)!».

[۶] . احقاف، ۲۹: «(به یاد آور) هنگامى که گروهى از جنّ را به سوى تو متوجّه ساختیم که قرآن را بشنوند وقتى حضور یافتند به یکدیگر گفتند: خاموش باشید و بشنوید! و هنگامى که پایان گرفت، به سوى قوم خود بازگشتند و آنها را بیم دادند!»؛ در این آیه به مسلمان شدن عده ای از جنّیان اشاره می کند. در آیات متعددی از گروه جنّیان کافر، نام برده شده است. ر.ک: فصلت، ۲۹؛ اعراف، ۳۸؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۱، ص ۳۹۴ – ۳۹۷، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۷] . کهف، ۵۰: «به یاد آرید زمانى را که به فرشتگان گفتیم: براى آدم سجده کنید! آنها همگى سجده کردند جز ابلیس -که از جن بود- و از فرمان پروردگارش بیرون شد…».

[۸] . از مواردی که یادگیرى سحر جائز می‏شود، براى ابطال سحر و مقابله با ساحران است. ر.ک: جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج ۱، ص ۳۰۸، بی جا، بی نا.

[۹] . «عن الرضا(ع): وَ أَمَّا هَارُوتُ وَ مَارُوتُ فَکَانَا مَلَکَیْنِ عَلَّمَا النَّاسَ السِّحْرَ لِیَحْتَرِزُوا بِهِ سِحْرَ السَّحَرَهِ وَ یُبْطِلُوا بِهِ کَیْدَهُم‏»؛ وسائل ‏الشیعه، ج ۱۷، ص ۱۴۷ – ۱۴۸، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

[۱۰] . به معنای آیه دقت کنید: «و (یهود) از آن چه شیاطین در عصر سلیمان بر مردم می خواندند پیروى کردند. سلیمان هرگز (دست به سحر نیالود و) کافر نشد ولى شیاطین کفر ورزیدند و به مردم سحر آموختند. و (نیز یهود) از آن چه بر دو فرشته بابل «هاروت» و «ماروت»، نازل شد پیروى کردند. (آن دو، راه سحر کردن را، براى آشنایى با طرز ابطال آن، به مردم یاد می دادند. و) به هیچ کس چیزى یاد نمی دادند، مگر این که از پیش به او می گفتند: «ما وسیله آزمایشیم کافر نشو! (و از این تعلیمات، سوء استفاده نکن!) ولى آنها از آن دو فرشته، مطالبى را می آموختند که بتوانند به وسیله آن، میان مرد و همسرش جدایى بیفکنند ولى هیچ گاه نمی توانند بدون اجازه خداوند، به انسانى زیان برسانند. آنها قسمت هایى را فرامی گرفتند که به آنان زیان می رسانید و نفعى نمی داد. و مسلماً می دانستند هر کسى خریدار این گونه متاع باشد، در آخرت بهره اى نخواهد داشت. و چه زشت و ناپسند بود آنچه خود را به آن فروختند، اگر می دانستند!».

[۱۱] . بقره، ۱۰۲٫

[۱۲] . ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۲۳۶، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۱۳] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۳۷۷، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. 

[۱۴] . اسراء، ۳۳: «و کسى را که خداوند خونش را حرام شمرده، نکشید، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، براى ولیّش سلطه (و حق قصاص) قرار دادیم اما در قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمایت است»؛ ر.ک: سؤال ۲۹۹۲ (سایت: ۳۲۳۷) (چگونگی انتساب شرور به خداوند).