منظور ر آیات ۸۵ تا ۸۷ سورۀ حجر چیست؟
منظور از این آیات «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَهَ لَآتِیَهٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» سورۀ حجر چیست؟
پاسخ اجمالی
خداوند متعال در آیات ذکر شده، به حق بودن و هدف دار بودن آفرینش آسمان و زمین اشاره کرده و به پیامبر اکرم (ص) سفارش می کند که در برابر لجاجت، نادانی ها، تعصب ها، کارشکنى ها و مخالفت هاى سرسختانه دشمنان و جاهلان، ملایمت و محبت نشان دهد، و آنها را ببخشد و روی خوش به آنان نشان دهد.
در پایان، خداوند به پیامبر (ص) دلدارى و دلگرمی مى دهد که از خشونت دشمنان و انبوه جمعیت آنها و امکانات فراوان مادّى که در اختیار دارند، هرگز نگران نشود؛ چرا که خداوند مواهب و دلایلی برای نبوّت در اختیار او گذارده که هیچ چیز با آن برابرى نمى کند.
پاسخ تفصیلی
خداوند متعال در آیات ذکر شده، می فرماید: «ما آسمان ها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم و ساعت موعود [قیامت] قطعاً فرا خواهد رسید (و جزاى هر کس به او مىرسد)! پس، از آنها به طرز شایسته اى صرف نظر کن (و آنها را بر نادانیهایشان ملامت ننما)! به یقین، پروردگار تو، آفریننده آگاه است! ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم». [۱]
منظور از «حق»، در آیۀ شریفۀ «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَق»، معنایى است که مقابل باطل و بازیچه است؛ به این بیان که آفرینش آسمان ها و زمین جدای از حق نیست، بلکه تمامى آنها ملازم با حق اند، پس براى خلقت غایتى است که به زودى به همان غایت بازگشت مى کند؛ زیرا اگر غایتى در خلقت وجود نداشت، بازیچه مى بود. [۲] سپس در ادامۀ آیه مى فرماید: «وَ إِنَّ السَّاعَهَ لَآتِیَهٌ» که دلالتش بر مدعا روشن است؛ چرا که براى این آفرینش هدف بیان شده است. [۳] و به پیامبرش دستور مى دهد که در برابر لجاجت، نادانی ها، تعصب ها، کارشکنى ها و مخالفت هاى سرسختانه دشمنان و جاهلان، ملایمت و محبت نشان دهد: و از گناهان آنها صرف نظر نماید، و آنها را ببخشد: [۴] «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»؛ زیرا پیامبر اکرم (ص) با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتى که به آن مأمور است، براى تحکیم پایه هاى مبدأ و معاد در قلوب مردم، نیازى به خشونت ندارد، چرا که منطق و عقل با او است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان، غالباً موجب افزایش خشونت و تعصب آنها است. [۵]
«صفح»، در اصل، به معنای جانب و روى هر چیزى است؛ [۶] مانند صفحه صورت. به همین جهت «فاصفح» به معناى «روى گرداندن و صرف نظر کردن» آمده است و از آن جا که روى گرداندن از چیزى گاهى به خاطر بى اعتنایى و قهر کردن و مانند آن است، و گاهى به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه، لذا در آیه فوق بلافاصله آن را با کلمۀ «جمیل» (زیبا) توصیف مى فرماید تا معناى دوم (عفو و گذشت) را برساند. [۷]
در روایتى از امام رضا (ع) مى خوانیم که در تفسیر آیه شریفه فرمود: «منظور، عفو کردن خالى از مؤاخذه و سرزنش است». [۸]
جملۀ «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ» تفریع بر مطالب قبلى است، و فاء تفریع چنین معنایى به آن مى دهد: حال که خلقت جهان به حقّ است و روزى هست که اینان در آن روز محاسبه و مجازات مى شوند، پس دیگر، نگران تکذیب و استهزاء آنان نباش و از آنان در گذر. [۹]
و جملۀ «إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ»، در واقع به منزله دلیلى بر لزوم گذشت و عفو و صفح جمیل است، [۱۰] و کسى که فرمان گذشت مى دهد، خدایى است که مربّى و خلّاق و علیم است. او مى داند که عفو و گذشت در روح فرد و جامعه و جذب و رشد مردم چه اثرى دارد، پس عمل به فرمان صَفح براى شما سنگین نباشد. [۱۱]
در پایان، خداوند به پیامبر (ص) دلدارى مى دهد که از خشونت دشمنان و انبوه جمعیت آنها و امکانات فراوان مادّى که در اختیار دارند، هرگز نگران نشود؛ چرا که خداوند مواهب و دلایلی برای نبوّت در اختیار او گذارده که هیچ چیز با آن برابرى نمى کند: [۱۲] ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم: «وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانىِ وَ الْقُرْءَانَ الْعَظِیمَ».
دربارۀ این که منظور از «سبع مثانی» چیست، نمایۀ «فلسفۀ نام گذاری سورۀ حمد به سبع مثانی»، سؤال ۱۹۱۰ (سایت: ۳۲۹۸) را مطالعه نمایید.
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱] . حجر، ۸۵ – ۸۷: «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَهَ لَآتِیَهٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ».
[۲] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص ۱۸۸، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۳] . همان.
[۴] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۱۲۷، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۵] . همان.
[۶] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص ۵۱۲، واژۀ «الصّفح»، دار صادر، چاپ سوم، بیروت، سال ۱۴۱۴ ق؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودى، ص ۴۸۶، دارالعلم الدار الشامیه، چاپ اول، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲ق؛ قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج ۴، ص ۱۳۱، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
[۷] . تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۱۲۷ و ۱۲۸٫
[۸] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۱، ص ۲۹۴، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق؛ عروسی حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج ۳، ص ۲۷، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، قم، ۱۴۱۵ ق.
[۹] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲، ص ۱۹۰٫
[۱۰] . تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۱۲۸٫
[۱۱] . قرائتى، محسن، تفسیر نور، ج ۶، ص ۳۵۲، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
[۱۲] . تفسیر نمونه، ج ۱۱، ص ۱۲۹٫
پاسخ دهید