در جایی از سوره بقره آمده است که قوم یهود قوم برتر است؛ تفسیر آن چیست؟

پاسخ اجمالی

خدای تعالی خطاب به نوادگان یعقوب(ع) می فرماید: «یا بَنی‏ إِسْرائیلَ…أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعالَمینَ»؛ اى بنی اسرائیل!…شما را بر جهانیان برترى دادم. خطاب این آیه قطعاً شامل یهودیان دوران پیامبر اسلام(ص) و پس از آن نیست، بلکه شامل پیروان پیامبرانی؛ مانند موسی و عیسی(ع) است که در زمان خودشان، مکلف به پیروی از این رسولان الهی بودند. همچنین مراد از برتری بر جهانیان، برتری بر همه انسان ها در تمام ادوار تاریخ نیست، بلکه مراد برتری یهودیان مؤمن در زمانی که دین یهود در آن زمان حجت بود، بر دیگر انسان های همان برهه از تاریخ است.
 

پاسخ تفصیلی

همه ادیان الهی در زمان خود، بهترین و امن ترین راه برای رسیدن به رستگاری بودند. بنابر این، پیروان این ادیان نیز از بهترین انسان ها به شمار می آمدند. در برخی از آیات قرآن، بنی اسرائیل[۱] از طرف پروردگار این گونه توصیف می شوند: «اى بنی‏اسرائیل! نعمت هاى مرا که به شما عطا کردم و این که شما را بر جهانیان [زمان خودتان‏] برترى دادم، یاد کنید».[۲]
این برتری از زبان حضرت موسی(ع) نیز عنوان شده است: «[موسى با یک دنیا شگفتى و تعجب‏] گفت: آیا غیر خدا را [که هیچ‏گونه شایستگى پرستش ندارد] به عنوان معبود برایتان طلب کنم؟ در حالى که او است که شما را بر جهانیان [روزگارتان‏] برترى داد».[۳]
در این آیات، مطالبی نیازمند توضیح است. اول آن که خداوند چه نعمتی به آنها داد؟ دوم این که مراد از برتری آنها بر جهانیان چیست؟ و …
در این زمینه باید گفت که خداوند در آیاتی دیگر، نمونه ای از نعمت های خود بر بنی اسرائیل را اعلام می کند: «و همانا ما به بنی اسرائیل کتاب و حکومت و نبوّت عطا کردیم، و از پاکیزه ها به آنان روزى دادیم و آنان را بر جهانیان [روزگار خودشان‏] برترى بخشیدیم».[۴]
نعمت های بسیار دیگری نیز به یهودیان داده شد؛ از نعمت هدایت و ایمان گرفته تا رهایى از چنگال فرعونیان و باز یافتن عظمت و استقلال![۵] و استفاده از غذای ویژه آسمانی[۶] و … که قرآن داستان بسیاری از این نعمت ها بیان کرده است.
در همین راستا، برخی از مفسران، وجود پیامبران فراوان از میان بنی اسرائیل را امتیازی برای آنها دانسته اند؛[۷]زیرا قطعاً وجود افراد پاک دامن فراوان در میان یک قوم، اثرات وضعی بسیاری برای آن جامعه دارد که گرایش های خداباورانه را افزایش داده و سبب برتری آنان بر دیگر گروه های اجتماعی می شود.
از طرفی حتی اگر برتری بنی اسرائیل – به معنای عام آن – را بعد از زمان عیسای مسیح بپذیریم – زیرا هم ایشان و هم بیشتر پیروانشان از بنی اسرائیل بودند- اهل کتاب در دوران بعد از اسلام قطعاً مشمول این برتری نخواهند بود؛ زیرا اینها نه تنها بر همه انسان ها و یا مردم زمان خود برتری ندارند، بلکه جهت پیروی نکردن از پیامبر اسلام(ص) مورد مذمت بوده و عموماً از هدایت به دور بوده اند. بر این اساس، فضیلتی که معنای آن خواهد آمد، برای یهودیان دوران های گذشته بوده است.
توجه به این نکته نیز ضروری است که مقصود از عبارت «فَضَّلْناهُمْ عَلَى الْعالَمینَ» همه انسان ها در تمام ادوار تاریخ نیست، بلکه قطعاً مراد، برتری آن دسته از نوادگان یعقوب(ع) است که در زمان حجت بودن دین یهود، پیرو آن بودند.[۸] نه آن دسته از بنی اسرائیل که قرآن از آنها این گونه یاد می کند: «کسانى که خداوند آنها را از رحمت خود دور ساخته، و مورد خشم قرار داده، [و مسخ کرده] و از آنها، میمون ها و خوک هایى قرار داده، و پرستش بت کرده اند موقعیّت و محل آنها، بدتر است و از راه راست، گمراه تر هستند»[۹].[۱۰]
دلائل مختلف دیگری بر مطلق نبودن این برتری وجود دارد:
الف. آیاتی وجود دارد که مسلمانان را بهترین امت در میان انسان ها معرفی می کند: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ …».[۱۱]
ب. مطمئناً بنی اسرائیل بر خود اسرائیل(یعقوب) و اسحاق و ابراهیم برتری ندارند.
ج. در قرآن تنها بنی اسرائیل برتر به شمار نیامده اند، بلکه افراد و گروه های دیگری نیز به عنوان فرد و گروه برتر اعلام شده اند:
«بی تردید خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را [به خاطر شایستگی هاى ویژه اى که در آنان بود] بر جهانیان برگزید».[۱۲]
«و اسماعیل و یَسَع و یونس و لوط را [هدایت کردیم‏]، و همه را بر جهانیان برترى دادیم».[۱۳]
بنابر این اگر عبارت(فَضَّلْناهُمْ عَلَى الْعالَمینَ) را در مورد بنی اسرائیل به برتری بر تمام انسان ها تفسیر کنیم، میان این آیات نوعی تنافی به وجود می آید.
در نهایت باید توجه داشت که برتر بودن و برگزیده خدا بودن، انتظارات را نیز زیاد می کند؛ لذا می بینیم که در بسیاری از آیات، خداوند آنها را بیشتر از دیگران جهت اشتباهاتشان، مورد ملامت و سرزنش قرار می دهد.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بنی اسرائیل در این آیه و آیات مشابه انصراف به یهودیان دارد.

[۲]. بقره، ۴۷٫

[۳]. اعراف، ۱۴۰٫

[۴]. جاثیه، ۱۶٫

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۲۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. بقره، ۵۷٫

[۷]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۱، ص ۹۵، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.

[۸]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۱، ص ۲۲۱، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: شمس الدین، محمد حسین، ج ۱، ص ۱۵۸، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق؛ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۳، ص ۴۹۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۹]. مائده، ۶۰٫

[۱۰]. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۳، ص ۴۹۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۱۱]. آل عمران، ۱۱۰: «شما بهترین امتى هستید که پدیدار شده‏اید…».

[۱۲]. آل عمران، ۳۳٫

[۱۳]. انعام، ۸۶٫