در قرآن می خوانیم: «وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی‏ إِلى‏ أَجَلٍ قَریبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحین‏»(منافقون، ۱۰)؛ به نظر می رسد کلمه «وَ أَکُن» باید مانند فعل «أصَّدَّق»؛ صرف شود، پاسخ چیست؟

پاسخ اجمالی

خداوند متعال در آیاتی از سوره منافقون، از مؤمنان می خواهد مراقب باشند تا مبادا اموال و اولادشان،  آنان را از یاد خدا باز دارند.[۱] سپس آنان را به انفاق اموال خود در راه خدا تشویق کرده، می فرماید: «وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی‏ إِلى‏ أَجَلٍ قَریبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحین‏»؛[۲] از آنچه به شما روزى داده ایم انفاق کنید، پیش از آن که مرگ یکى از شما فرا رسد و بگوید: پروردگارا! چرا [مرگ] مرا مدت کمى به تأخیر نینداختى تا [در راه خدا] صدقه دهم و از صالحان باشم».
در آیه مذکور، دو فعل مضارع وجود دارد: «أصّدّقَ»[۳] و «أکُنْ» که یکی از آن دو به دیگری عطف شده، ولی اعرابشان در برخی قرائات – مانند روایت حفص از عاصم – با یکدیگر متفاوت است. بدین ترتیب که فعل اول، منصوب و فعل دوم، مجزوم است. در این جا این پرسش به وجود میآاید که چرا دو فعلی که برهم عطف شده اند، از اعرابی متفاوت برخوردارند؟ درباره علت این تفاوت در اعراب، گفته اند: فعل مضارع «أصّدّق» به دلیل فاء سببیه یا جوابیه ای که بر سر آن وارد شده،[۴] و با توجه به این که بعد از «لولا»ی تحضیضیه قرار گرفته است، بر اساس قوانین نحوی، باید حرف «أنْ» ناصبه قبل از آن در تقدیر گرفته  شود و در این حالت طبیعتاً منصوب خواهد شد. این حکم تنها در صورتی است که قبل از فعل مضارع، حرف «فاء» آمده باشد. اما اگر حرف «فاء» نیاید، فعل مضارع، مجزوم خواهد شد؛ از این رو فعل دوم «أکُن» مجزوم شده است.
در این حالت، برخلاف حالت قبل که «أن» در تقدیر بود، یک شرط در تقدیر گرفته می شود که این فعل مجزوم(أکن) جواب آن شرط مقدر به شمار خواهد آمد که در این جا می توان شرط را «إن تُؤَخٔرنی» دانست.[۵]
به عبارتی این آیه با تقدیرهایش این گونه خواهد بود: «رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی‏ إِلى‏ أَجَلٍ قَریبٍ ف (أن) َأَصَّدَّقَ وَ (إن تؤخرنی) أَکُنْ مِنَ الصَّالِحین».
البته طبق برخی از قرائت ها (قرائت اُبیّ و ابن مسعود)، «اکن» به صورت «أکونَ» خوانده می شود که در این صورت، عطف به «أصّدّقَ» بوده و نیاز به کلمات مقدر نیست[۶] و نیز اختلافی در اعراب این دو کلمه وجود نخواهد داشت.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. منافقون، ۹٫

[۲]. منافقون، ۱۰٫

[۳]. «اصّدّق»؛ صیغه سیزدهم مضارع باب «تفعّل» است(اتصدّق). سپس طبق قاعده باب تفعّل، حرف «تاء» در حرف «صاد» ادغام شده است.

[۴]. ر. ک: عباس، حسن، النحو الوافی، ج ۴، ص ۳۵۴، دار المعارف، چاپ پانزدهم.

[۵]. همان، ص ۳۶۹٫

[۶]. نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج ۴، ص ۲۸۸، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.