در منابع تاریخی آمده است؛ حضرت ابوالفضل العباس(ع) با لبابه دختر عبدالله بن عباس، پسر عموی، پیامبر اسلام(ص) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، فرزند یا فرزندانی بود که در تعداد آنها اختلاف نظر وجود دارد. برخی تعداد آنها را دو نفر اعلام کرده‌اند. یکی به نام عبیدالله و دیگری به نام فضل[۱] یا حسن[۲] یا محمد.[۳] برخی دیگر او را تنها صاحب یک فرزند؛ یعنی عبیدالله[۴] دانسته‌اند.
در کتاب «نور العین فی مشهد الحسین» که منسوب به اسفراینی(م ۴۱۸ق) است؛ فرزندان دیگری را نیز برای حضرت عباس(ع) ذکر می‌کند که در کربلا حضور داشتند. البته تنها نام یکی از آنها را با نام قاسم نام می‌برد و برای فرزند دیگرش عبارت «ابن العباس» را می‌آورد.[۵] برخی از متأخران نام او را محمد ذکر کرده‌اند.[۶]
اسفراینی درباره شهادت قاسم بن عباس و برادرش محمد می‌نویسد: هنگامی که بیشتر یاران امام حسین(ع) در درگیری با دشمنان به شهادت رسیدند، امام حسین(ع) فریاد برآورد: «وا غَوْثاه، بِکَ یا الله، وا قِلَّهَ ناصِراه؛ فریاد [از بی‌کسی] به تو پناه می‌برم ای خدا! وای از کمی یاران!» در این لحظه، دو نوجوان که چهره‌ای مانند ماه داشتند، [صدای امام را شنیدند]، از خیمه به بیرون دویدند که یکی از آن دو فرزند عباس (محمد) و دیگری برادرش قاسم بود. و در پاسخ امام فریاد زدند: «لَبَّیْکَ یا مَولانا، نَحنُ بَینَ یَدَیکَ؛ در خدمت توایم ای سرور ما». امام حسین(ع) رو به آنان کرد و فرمود: «شهادت پدرتان کافی است» اما آنان امتناع ورزیده و گفتند: «نه به خدا ای عمو!» سپس از امام اجازه گرفته و به میدان نبرد شتافتند و پس از پیکار با دشمن هر دو به شهادت رسیدند.[۷]
اما به دلایل مختلفی نمی‌توان به گزارشات نور العین اعتماد و اطمینان نمود؛ که در این‌جا به نمونه‌هایی به طور خلاصه اشاره می‌شود:
۱ – تعدادی از علمای رجال و حدیث‌شناس و عاشورا پژوهان درباره این کتاب گفته‌اند: در این کتاب به قدری دروغ‌های عجیب و غریب و خلاف عقل و خلاف متواترات تاریخی فراوان است که نمی‌توان آن‌را منتسب به ابواسحاق اسفراینی، فقیه برجسته شافعی دانست. هر کس در مقتل چاپ شده‌ نور العین نگاه کند چیزهایی که شیعه و سنی بر خلاف آن اتفاق کرده‌اند خواهد دید. لذا به گزارشات نور العین به تنهایی اعتمادی نداریم.[۸]

۲ –این بخش از گزارش نور العین به‌گونه‌ای نقل شده است که گویا نبرد کربلا هم در روز عاشورا و روز یازدهم محرّم بوده است، در حالی‌که این برخلاق نقل منابع تاریخی و حدیثی می‌باشد. به‌علاوه؛ بخشی از آنچه درباره دو فرزند حضرت ابوالفضل(ع) نقل کرده، شباهت زیادی به جریان قاسم بن حسن(ع) دارد. گویا نقل کننده میان وقایع و مبارزات عاشورا مرتکب اشتباه شده و گزارشات را درهم آمیخته است.
به هر حال؛ درباره حضور فرزندان حضرت ابوالفضل العباس(ع) در کربلا یا شهادت آنها باید گفت:
در برخی از منابع تاریخی آمده است که؛ محمد بن عباس در روز عاشورا به شهادت رسید.[۹] و ظاهراً برخی از مورّخان و علما به‌طور اجمال با توجه به گزارش نور العین گفته‌اند؛ دو تا از فرزندان حضرت ابوالفضل العباس(ع)؛ یعنی محمد و قاسم در روز عاشورا به شهادت رسیدند.[۱۰] از این‌رو؛ نمی‌توان گفت که فرزندان حضرت ابوالفضل العباس(ع) در کربلا حضور نداشتند؛ چون یا بودند و به شهادت رسیدند و یا در قافله اسرا بودند و با توجه به سنّ کم نجنگیدند؛ زیرا بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ گزارشی تاریخی که عدم حضور فرزندان حضرت عباس بن علی(ع) در کربلا را اعلام کند، نیافتیم. به‌علاوه؛ با وجود چنین گزارشی، با توجه به خردسال بودن فرزندان ایشان، عدم حضورشان در کربلا هم مشکلی ایجاد نمی‌کند.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱]. ابن صوفی نسابه، نجم الدین ابوالحسن على بن ابى الغنائم محمد، المجدی فی أنساب الطالبیین‏، ص ۴۳۶ قم، مکتبه آیه الله المرعشى النجفى‏، چاپ دوم‏، ۱۴۲۲ق؛ شبّر، جواد، ادب الطف، ج ‏۱، ص ۲۲۶، بیروت، دار المرتضى‏، چاپ اوّل‏، ۱۴۰۹ق.

[۲]. شامی، جمال الدین یوسف بن حاتم‏، الدر النظیم فی مناقب الأئمه اللهامیم‏، ص ۴۴۰، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

[۳]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج ‏۴، ص ۱۱۲، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.

[۴]. ابن حزم‏، ابو محمد على بن احمد، جمهره أنساب ‏العرب، ص ۶۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.

[۵]. أبو اسحاق اسفراینی، ابراهیم بن محمد، نور العین فی مشهد الحسین، ص ۴۳، تونس،  مکتبه المنار.

[۶]. مظفّر، عبدالواحد، بطل العلقمی العباس الاکبر بن الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)، ج ۳، ص ۴۳۳ – ۴۳۴، قم، المکتبه الحیدریه، ۱۴۲۵ق.

[۷]. نور العین فی مشهد الحسین، ص ۴۳.

[۸]. ر. ک: طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبه العربیه، ص ۶۵۵، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۷ق؛ قزوینی، فضل علی، الامام الحسین و اصحابه، ص ۱۵۰، قم، ۱۴۱۵ق؛ فاطمی، سید حسن، منابع تحریف گستر در حادثه عاشورا به نقل از اربعین حسینیه، مجله کتابهای اسلامی، تابستان ۱۳۸۳ش، شماره ۱۷، ص ۲۷۲.

[۹]. ابن شهر آشوب در تعداد شهدای بنی هاشم می‌نویسد: «وَ اخْتَلَفُوا فِی عَدَدِ الْمَقْتُولِینَ مِنْ أَهْلِ الْبَیْتِ فَالْأَکْثَرُونَ عَلَى أَنَّهُمْ کَانُوا سَبْعَهً وَ عِشْرِینَ تِسْعَهٌ … مِنْ وُلْدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الْحُسَیْنُ وَ الْعَبَّاسُ وَ یُقَالُ وَ ابْنُهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاس…»؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع) ، ج ‏۴، ص ۱۱۲؛ امین عاملى‏، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ‏۱،ص ۶۱۰، بیروت، دار التعارف‏، ۱۴۰۳ق.

[۱۰]. امین عاملى‏، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ‏۱،ص ۶۱۰، بیروت، دار التعارف‏، ۱۴۰۳ق؛ مظفّر، عبدالواحد، بطل العلقمی العباس الاکبر بن الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)، ج ۳، ص ۴۳۳ – ۴۳۴، قم، المکتبه الحیدریه، ۱۴۲۵ق؛ حائری مازندرانی، محمد مهدی، معالی السّبطین فی احوال الحسن و الحسین(ع)، ج ۱، ص ۴۳۵، تبریز، مکتبه القرشی، ۱۳۵۶ق.