رفتار هر انسانى متأثر از ویژگى‏هاى شخصیتى او است، اگر روح تقوا بر شخصیت فردى حاکم باشد، رفتار او نیز رنگ معنوى اخلاقى دارد و نگاه کردن از این قاعده مستثنا نیست بنابراین کنترل چشم تابعى از روح تقوا است که اگر در آدمى پدیدار شد، به تبع آن کنترل چشم نیز به دنبال آن خواهد آمد.  راهى که گناه نکردن را در طول زندگى تضمین کند، براى افراد عادى بشر سهل نیست؛ زیرا انسان موجودى مختار و داراى تمایلات گوناگون است. در عین حال با عزمى آهنین و مبارزه‏اى دائمى و تدریجى با نفس، مى‏توان به چنین جایگاه رفیعى دست یافت.

موارد زیر در این زمینه بسیار سودمند است؛ ولى نمى‏توان هیچ یک را تضمین قطعى به حساب آورد! بلکه تضمین نهایى، در عزم راسخ خود انسان است:

۱ – مطالعه پیوسته در عوالم پس از مرگ و احوال برزح و قیامت و جدیت در ترس از عوالم پس از مرگ؛

۲ – مطالعه و اندیشه درباره عواقب وخیم گناهان؛

۳ – ارتباط پیوسته و قلبى با خداوند، خواندن قرآن، دعاها، نماز شب و…؛

۴ – داشتن حالت انابه، خضوع، و تضرع دائمى، توبه و استغفار؛

۵ – دورى از عواملى که انسان را به گناه متمایل مى‏سازد (مانند محیط هاى آلوده به گناه)؛

۶ – از بین بردن زمینه‏هاى گناه (مثلاً کسى که انحرافات جنسى دارد باید هر چه سریع‏تر ازدواج کند)؛

۷ – نشست و برخاست با انسان‏هاى مؤمن و خدا ترس واقعى؛

الف. در برخورد با نامحرم، به حداقل ارتباط اکتفا کنید. سخن کوتاه بگویید و از اطاله کلام با آنها بپرهیزید.

ب. هنگام صحبت به صورت نامحرمان نگاه نکنید و به طور کلى نگاه خود را فروکاهید؛ چنان که قرآن مى‏فرماید: «قُلْ لِلْمُؤمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ»؛[۱] «به مؤمنان بگو چشم‏هاى خود را فرو بندند و پایین بیندازند».

ج. از قرار گرفتن با نامحرم در یک محیط خلوت خوددارى کنید.

د. آیات و روایاتى که انسان را از نگاه به نامحرم باز مى‏دارد، در مقابل چشم و دیدگان خود نصب کنید.

ه . جملات مربوط به زشتى گناه و پیامدهاى آن را جلوى خود نصب کنید و هر از چند گاهى آنها را تغییر دهید و جملات جدیدتر با الفاظ دیگرى را جایگزین کنید. این جملات را هر روز چند بار بخوانید.

حضرت على علیه‏السلام فرمود: «کسى که چشم خود را پایین اندازد، دلش آسوده گردد، تأسف کمتر خورد و از نابودى در امان ماند».[۲]

همچنین مى‏فرماید: «هر که نگاه‏هایش پاک باشد، اوصافش نیکو شود» ؛ و «کسى که عنان چشم خود را رها کند، زندگى‏اش را به زحمت مى‏اندازد» و «کسى که نگاه‏هایش پیاپى باشد، حسرت‏هایش دائمى و پیاپى خواهد بود».[۳]

تقویت اراده و استفاده از یک برنامه اخلاقى و محاسبه نفس (تشویق و تنبیه)، به تدریج منجر به کنترل دقیق و کامل چشم مى‏شود. بنابراین هر روز صبح با خود عهد کنید: «امروز به نامحرم نگاه نمى‏کنم، ولى اگر نگاه شهوت آلود کردم، خود را جریمه خواهم کرد»، در طى روز نیز مراقب همین عهد خود باشید.

در پایان روز به محاسبه رفتار و نگاه‏هاى خود بپردازید؛ اگر موفّق بودید، خود را تشویق کنید و شکر خدا را به جا آورید. اما اگر در مواردى مرتکب خلاف  شدید، استغفار کنید و برنامه تنبیهى ‏تان را به اجرا گذارید.

این برنامه را هر روز عملى کنید؛ مطمئن باشید به تدریج خواهید توانست چشم خود را کنترل کرده و موارد خطا را کاهش دهید.

البته کنترل چشم از نگاه حرام، دشوار ولى ممکن و شدنى است. این کار نیز مثل هر کار دشوار دیگرى، با تمرین، جدیّت، و مراقبت و اراده قوى، آسان و راحت مى‏شود. بزرگان و عرفا، پس از سال‏ها کوشش و ریاضت علمى و عملى و ارتباط با اهل کمال و معرفت به این مرحله از تسلّط بر نفس و کنترل اعضا و خواهش‏ها رسیده‏اند. این کارى نیست که بدون آگاهى‏هاى نظرى و علمى و بدون تکرار و تمرین ممکن و عملى باشد.

انسان باید درک کند که عالم محضر خداوند است و بداند که هیچ امرى از او و اعمال و حرکاتش از دید الهى پنهان نیست و این مطلب را بارها و بارها به خود بفهماند و به نفسش تلقین کند تا به مرحله لمس و احساس و باور قلبى برسد. پس ترک خلاف و عملى که موجب خوشنودى خداوند است، کارى ممکن و شدنى است.

پیامبر بزرگ اسلام صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏آله مى‏ فرماید: «یابن آدم… و ان نازعک بصرک الى بعض ما حرمت علیک فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق»؛[۴] «اى فرزند آدم… اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بکشاند من دو پلک در اختیار تو قرار داده‏ام، پس آنها را فروبند».

و نیز فرمود: «هر چشمى در روز قیامت گریان است ؛ مگر سه چشم: چشمى که از خوف خداوند بگرید و چشمى که از محارم الهى بسته گردد و چشمى که در راه خدا بیدار بماند».

حضرت صادق علیه‏السلام مى ‏فرماید: «النظر سهم من سهام ابلیس مسموم، مَن ترکها للّه‏  عزوجل لا لغیره اعقبه امنا و ایمانا یجد طعمه»؛[۵] «نگاه ناروا تیرى مسموم از تیرهاى شیطان است. هر کس آن را تنها به خاطر خدا ترک کند، خداوند آرامش و ایمانى به او مى‏دهد که طعم گواراى آن را در خود مى‏یابد».

حال اگر انسان با وجود مواظبت و پاسدارى از دل و چشم خود، گاهى فریب خورد و نگاهى نابجا انداخت؛ مى‏تواند با توبه فورى، این خطا را جبران کند و اثر سوء آن را از جان و روحش پاک سازد هر چند این خطا و توبه کردن تکرار شود، باز از پاى نیفتد و نهراسد تا به درجه‏اى برسد که احساس کند مالک و اختیار دار نفس و چشم خود شده است و مى‏تواند به راحتى از دیدن ناروا، چشم فرو بندد.

مهم این است که نگاه حرام به صورت عادت در نیاید و قبح و زشتى آن شکسته نگردد؛ یعنى، باید هوشیار باشد و از دل و چشم خود نگهبانى کند و اگر گرفتار خطا شد، با سلاح توبه دشمن را ناکارا سازد. اگر چشم رها و آزاد گردد و به هر صورت و منظره‏اى نگاه کند، این کار عادت و ملکه انسان مى‏شود که برگشت از آن سخت است! در روایتى از امام عسکرى علیه‏السلام آمده است: «برگرداندن صاحب عادت از عادتش مانند معجزه است».[۶]

در پایان توصیه مى‏شود هر چه زودتر شرایط ازدواج را فراهم کنید؛ زیرا یکى از مهم‏ترین علل این انحرافات عدم ارضاى نیازهاى جنسى  –  عاطفى است. وقتى نیازهاى انسان از راه صحیح و مشروع ارضا نگردد، به انحراف کشیده مى‏شود که یکى از آنها هرزه نگارى و نگاه به تصاویر و صحنه‏هاى تحریک کننده جنسى است. انسان موظف است همه اعضا و جوارح خود را کنترل کند. چنان که قرآن  مى‏فرماید: «شما در مقابل چشم، گوش، دل و… مسئول هستید و باید پاسخ‏گو باشند».[۷]

بنابراین ایمان خود را به حدّى برسانید که هنگام امتحان دچار لغزش نشوید.

پی نوشت ها

[۱] – نور ۲۴، آیه ۳۰٫

[۲] – غرر الحکم، ص ۹۱۲۲- ۹۱۲۵٫

[۳] – تحف العقول، ص ۹۷٫

[۴] – الفیه، ج ۴، ص ۱۸، ح ۴۹۶۹٫

[۵] – همان.

[۶] – بحارالانوار، ج۱۴، ص ۳۸٫

[۷] – اسراء ۱۷، آیه ۳۶٫